Τι γίνεται στα Εξάρχεια;

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ FREINET στο 35^ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων

Χαράλαμπος Μπαλτάς

Κλείνοντας δύο χρόνια με τα παιδιά της β΄ τάξης του 35^ου Δημοτικού Σχολείου (2017 – 2019) μπορούμε να στοχαστούμε στις τεχνικές και τα εργαλεία της θεσμικής Παιδαγωγικής που (συν) εργαστήκαμε με τα παιδιά. Φέτος μάλλον είναι η τελευταία χρονιά μαζί τους. Τα εργαλεία μας αφορούν τις συνελεύσεις (συμβούλιο τάξης, συνέλευση των ζώων), την αρχιτεκτονική (διαμόρφωση των εισόδων του σχολείου, εργαστήρια αρχιτεκτονικής), τον κήπο (φυτέματα, κομπόστ, υπαίθρια τάξη), τα μαθηματικά (φορολογικές αποδείξεις, κατάλογοι Σούπερ Μάρκετ, προβλήματα 4 πράξεων, γεωμετρία), το λογοτεχνικό βιβλίο (δανειστική βιβλιοθήκη τάξης, βιβλιοπωλεία, υπαίθρια ανάγνωση, καρότσι τροχήλατο με βιβλία για την πόλη, δανειστική βιβλιοθήκη, «Σκόρος»), το τυπογραφείο (ελεύθερα κείμενα, εθνικό τυπογραφείο, εφημερίδα «Τ’ αετόπουλα» (τχ. 1, 2, 3) και μικρά βιβλία), την αλληλογραφία (40^ο Δημοτικό, Ανήλιο Ιωαννίνων, 54^ο Αθηνών, 134^ο Αθηνών), το συνεταιρισμό (κουμπαράς στην τάξη), το θέατρο Σκιών (Καραγκιόζης)  και την από – σχολειοποίηση (το καρότσι μας με τα βιβλία της κοινότητας). Οι διαδρομές που έγιναν στην πόλη ήταν 15, κάνοντας χρήση και των 6 δίωρων εξόδων  για την κοινότητα. Το τρίπτυχο που δουλεύουμε τα 10 τελευταία χρόνια στο σχολείο είναι τάξη  – αυλή – κοινότητα και μ’ αυτό αποβλέπουμε σ’ ένα σχολείο της κοινότητας.

Η αρχιτεκτονική είναι μια έννοια που διαρκώς γίνεται αισθητή στον κόσμο που υποσχόμαστε να δημιουργήσουμε με τα παιδιά. Πρόκειται για μετασχηματισμούς στις σχέσεις αρχιτεκτονικής και παιδαγωγικής που συνδυάζουν ένα μοντέρνο κτήριο της γενιάς του ’30 του Νικόλαου Μητσάκη με μια μοντέρνα παιδαγωγική Freinet – μια σχέση που δεν εξυπακούεται. Η τάξη είναι διαιρεμένη σε τέσσερα τεταρτημόρια (χάρτες, βιβλιοθήκη, τυπογραφείο, αλληλογραφία, θέατρο σκιών, μουσική, μαθηματικά, τραπεζαρία  (συν)εργασίας, ντουλάπια των παιδιών) και υπάρχει το κατώφλι – βεστιάριο με την αλληλογραφία και την βιβλιοθήκη και η υπαίθρια τάξη (κήπος, ποδήλατα, μελέτη περιβάλλοντος, γεωγραφία, μουσική), όλα στον 1^ο όροφο! Μαζί της άλλες τέσσερις τάξεις (ένταξης, υποδοχής, πληροφορικής και φαγητού). Και η κίνηση – ροή είναι αυτή που χαρακτηρίζει τον μοντερνισμό στο χώρο.

Η τάξη μας άλλαξε πολλές φορές και κάθε φορά την σχεδιάζαμε με τα παιδιά. Όπως και η υπαίθρια τάξη (κατά την Λοξή Τάξη του Ζάφου Ξαγοράρη) στον πλάτανο έγινε μαζί τους! Στην αυλή οι δράσεις αφορούσαν ποτίσματα, ποδόσφαιρο με μεικτές ομάδες, παράγωγη προσφυγικών ιστοριών, ορθογραφία, γραμματική στο κυπαρίσσι, πολυγλωσσία, συνέλευση των παιδιών, γεωγραφία, προσανατολισμός, ποδήλατα (ΚΟΚ) ως πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής, το λόφο των δικαιωμάτων και τις πόρτες. Οι πόρτες είναι μεταβατικοί χώροι και όλα αυτά τα χρόνια έχουμε κάνει διαφορετικές δράσεις με αρχιτεκτόνισσες (πόρτα – μολύβια όπου τα παιδιά είναι συγγραφείς και τυπώνουν, διαπλάτυνση της οδού Σουλτάνη για πρόσβαση στο Πεδίο του Άρεως, διαδρομές στην πόλη για το σχολείο της κοινότητας, λόφος του Στρέφη, εργαστήρια αρχιτεκτονικής, επισκέψεις στο Πολυτεχνείο, συνέδρια). Και από τις πόρτες στην κοινότητα (μπλε πολυκατοικία, πάρκο Ναυαρίνου, πολυτεχνείο, Βέμπο, Πεδίο του Άρεως, Σκόρος, σπίτια συγγραφέων, βιβλιοπωλεία, τυπογραφεία, ΚΕΘΕΑ και τόσοι άλλοι χώροι)!

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Η έξοδος στην κοινότητα των Εξαρχείων ήταν κάθε Τετάρτη ή Πέμπτη. Τις άλλες μέρες  είχαμε, τη Δευτέρα παρουσιάσεις (Τι νέα;), την Τρίτη συνέλευση των ζώων, την Τετάρτη ομάδες, κινηματόγραφο, εφημερίδα και κήπο και την Παρασκευή συμβούλιο τάξης, βιβλιοθήκη και αλληλογραφία. Στόχος ήταν και είναι η ριζοσπαστική καθημερινότητα (Roberts 2003: 53 – 57) που ενώνει τη θεωρία με την πράξη. Πέρυσι με την αρχιτεκτονική ομάδα της Ειρήνης Βαλλινδρά δημιουργήθηκε ως εργασία το σχολείο της κοινότητας κι εκτέθηκε στο Πολυτεχνείο και φέτος με την αρχιτεκτονική ομάδα «Athens Super Script» αναδημιουργούνται τα κατώφλια του σχολείου: στη μια είσοδο/ έξοδο που είναι πεζόδρομος (είχαν χαθεί δυο παιδιά από το λεωφορείο που περνούσε στην Κωλέττη και κατόπιν αιτημάτων από την Καίτη Φλώρου στο Δήμο Αθηναίων έγινε πεζόδρομος), όπου δημιουργείται ένας χώρος παραμονής των γονιών, ένα παγκάκι και στην άλλη μια βιβλιοθήκη ανοιχτή στην κοινότητα. Οι χώροι είναι το μέσα/ έξω του σχολείου και η υποκειμενικότητα οφείλει σ’ αυτούς την παραγωγή της, όπως θα μας έλεγε και ο Foucault. Κάνοντας διαδρομές με τα παιδιά στην πόλη τα τελευταία τρία χρόνια (από το νηπιαγωγείο) συζητούσαμε τα ζώα πάνω στην πόρτα. Κεντρικό ζώο ήταν ο ελέφαντας. Άρχισαν να ζωγραφίζονται ελέφαντες και να διαβάζονται βιβλία με ελέφαντες. Ταίριαζε και με τις δυσκολίες του σχολείου την περίοδο 2012 – 2014 το «Δεν είμαι ένας ελέφαντας» για την κριτική σκέψη, ως λεζάντα στη ζωγραφιά τους! Αυτός ο ελέφαντας εξελίχθηκε σε αγάπη για τα βιβλία και σε βιβλιοθήκη με φινιστρίνια, με φυτά και βιβλία που μπορείς να τα παίρνεις και από μέσα και από έξω. Και ειδικά αφού ο Σύλλογος Διδασκόντων καταψήφισε τη βιβλιοθήκη που προτάθηκε να γίνει στο σχολείο μας (όπως έγινε με 1000 σχολεία στην Ελλάδα που την υπερψήφισαν), η βιβλιοθήκη στην πόρτα είναι η πιο οριακή – εξόριστη –  αποδοχή της.

Στο συμβούλιο τάξης πολύ τακτικά θέταμε το θέμα των εισόδων για ένα ανοιχτό σχολείο. Τα παιδιά αποφάσιζαν μέσα από εργαστήρια θεματικές (δικαιώματα, συνθήματα, ονόματα, αντικείμενα) και υλοποιήσαμε δράσεις μέσα κι έξω από το σχολείο. Το παιχνίδι στον πεζόδρομο, τα βιβλιοπωλεία, οι επιτελέσεις, τα τραγούδια, η φορητή βιβλιοθήκη με το καρότσι μας, τα φυτά, τα μαθηματικά στο σούπερ – μάρκετ, όλα αυτά ήταν στην κοινότητα, έτοιμα να μας περιμένουν να κάνουμε τη ροϊκή χωρογραφία μας, όπως θα το διατύπωνε και η αρχιτεκτόνισσα Κυριακή Τσουκαλά. Μη ξεχνάμε ότι από το 1^ο συνέδριο της ΔΟΕ για τη δημοκρατία στο σχολείο η Κυριακή Τσουκαλά είναι η πρώτη που αναφέρεται στην παιδαγωγική Freinet (1^ο Πανελλήνιο Συνέδριο  – ΔΟΕ 1985: 171 – 224). Οι πόρτες στο διδακτήριο της οδού Κωλέττη – όπως αποκαλούσε το σχολείο ο αρχιτέκτονάς του – είναι η γραμμή που δεν έχουμε και οι γραμμές που μετακινούμε, είναι η επιστροφή της κίνησης και της ζωής στο σχολείο. Οι διαδρομές στην πόλη είναι οι επιτελέσεις των σχέσεων χώρου και χρόνου και η χωρική εμπειρία είναι η απάντηση στον εκφασισμό της κοινωνίας στο κέντρο της Αθήνας με την εμπέδωση του συναισθήματος της ασφάλειας. Και το σχολείο της κοινότητας είναι το εξωστρεφές σχολείο της συνύπαρξης και του ακτιβισμού, ομόλογο των κοινωνικών κινημάτων και της παιδαγωγικής που συγκρούεται με τη διοίκηση. Η χρονιά ξεκίνησε με έριδες για την παιδαγωγική Freinet από τον Σύλλογο Διδασκόντων, αλλά και με μια μεγάλη παιδαγωγική ομάδα που συνεργάστηκε και αγάπησε τα παιδιά. Η Σοφία Λιούλια, η τάξη υποδοχής, σκηνοθετεί ένα φιλμ που σύντομα θα το έχουμε για να δούμε πως είναι να δουλεύεις το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα. Μια καινούρια χρονιά στις πόρτες του σχολείου αρχίζει, μέσα/ έξω, στην πόρτα – βιβλιοθήκη και στην πόρτα – παγκάκι, υπηρετώντας με τα παιδιά μια ακόμα τεχνική, με το σύνολο όλων των άλλων τεχνικών Freinet. Μια ακόμη χρονιά για το άγραφο δικαίωμα των παιδιών στο χώρο για να γιορτάσουμε φέτος τα 30 χρόνια της Σύμβασης.  Ραντεβού το Σεπτέμβρη!

https://www.athensuperscript.org

Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35^ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο». babisbaltas1@gmail.com

Advertisements

Διεθνές συνέδριο για τον Κόρτσακ με τη συμμετοχή του «Σκασιαρχείου»

Οι παιδαγωγικές ιδέες του Janusz Korczak: Σχεδιάζοντας το μέλλον ενός κόσμου που σέβεται τα παιδιά και τα δικαιώματά τους

24 & 25 Οκτωβρίου 2019

 Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο Παν. Πατρών

Με αφορμή την επέτειο των 30 χρόνων από την υπογραφή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το Εργαστήριο Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτική & η UNICEF σε συνεργασία και με άλλους φορείς  διοργανώνουν ένα διεθνές συνέδριο με θέμα τις παιδαγωγικές ιδέες, αρχές και προτάσεις του Πολωνοεβραίου γιατρού, συγγραφέα και παιδαγωγού Janusz Korczak. Η οπτική του Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) ώθησε τη συζήτηση και τη διεκδίκηση για τα δικαιώματα του παιδιού σε ένα ουσιαστικότερο επίπεδο από αυτό που χαρακτήριζε την εποχή που έζησε, το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα.

Ο Korczak σεβάστηκε το παιδί ως το κεντρικό πρόσωπο της εκπαίδευσης και του αναγνώρισε δικαιώματα ίσα με αυτά του εκπαιδευτικού. Σχεδόν έναν αιώνα μετά και παρά τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τη σχετική έρευνα και το διάλογο που έχει αναπτυχθεί «το δικαίωμα του παιδιού στο σεβασμό» μας προσκαλεί σε μια διαρκή κριτική ανα-θεώρηση των οπτικών και πρακτικών μας ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μη προνομιούχα περιβάλλοντα ή σε περιβάλλοντα που διαφέρουν από τις κυρίαρχες πολιτισμικές εκφράσεις.

Χωρίς τη συνεισφορά του Korczak ενδέχεται η τελική κωδικοποίηση των δικαιωμάτων του παιδιού να μην είχε πραγματοποιηθεί με βάση ένα ανθρωπιστικό παράδειγμα, αλλά να είχε ακολουθήσει άλλους δρόμους. Στον κατάλογο που ο ίδιος συμπλήρωσε ιδιαίτερη σημασία δίνεται: στο δικαίωμα στο σεβασμό, στο δικαίωμα στην άγνοια, στο δικαίωμα στην αποτυχία και τα δάκρυα, στο δικαίωμα στα μυστικά, στο δικαίωμα στη χαρά, στο δικαίωμα στην έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων , στο δικαίωμα να ζεις τη σημερινή μέρα.

Οι παιδαγωγικές ιδέες του Janusz Korczak παραμένουν καθοριστικές για την κατανόηση του παιδιού και των δικαιωμάτων του.  Για το λόγο αυτό, στο πρώτο συνέδριο για τον Korczak στην Ελλάδα,  επιδίωξη των διοργανωτών είναι να συζητηθεί η κορτσακιανή παιδαγωγική με έμφαση στην πρακτική, στο σεβασμό και την κατανόηση του παιδιού, στο διάλογο και τη συμμετοχή, που επιτρέπει στο παιδί να εκ-φράζεται, να διεκδικεί και να επιδιώκει την αλλαγή του κόσμου. Μια τέτοια οπτική στο σύγχρονο γίγνεσθαι -ελληνικό, ευρωπαϊκό, διεθνές- συνδέεται, συν-διαλέγεται και κάποιες φορές αντι-παρατίθεται με διαφορετικές παιδαγωγικές αντιλήψεις και πρακτικές αλλά και διαφορετικές  κοινωνικό-πολιτισμικές και πολιτικές ιδέες.

Συμμετέχοντες

Στο Συνέδριο προσκαλούνται όλοι όσοι ασχολούνται με το έργο του Korczak, τα δικαιώματα του παιδιού ή τον κριτικό γραμματισμό. Ερευνητές, εκπαιδευτικοί, μέλη Οργανισμών ή ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο χώρο της εκπαίδευσης των παιδιών και των δικαιωμάτων τους μπορούν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και να ενισχύσουν το διάλογο και τις σχετικές συζητήσεις. Ιδιαιτέρως καλούνται όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί κι έχουν παρουσιάσει το έργο του Korczak στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου θα συζητηθεί η σκοπιμότητα δημιουργίας Ελληνικού Συνδέσμου για τον Korczak.

Προτάσεις για προφορικές ανακοινώσεις, συζητήσεις στρογγυλής τράπεζας, εργαστήρια ή πόστερ μπορούν να στέλνονται έως 10 Σεπτεμβρίου 2019 στην ηλεκτρονική διεύθυνση korczak19@upatras.gr

Το πλήρες πρόγραμμα θα ανακοινωθεί στο τέλος του Σεπτεμβρίου 2019.

Επιστημονική & Οργανωτική Επιτροπή

Νεκτάριος Στελλάκης
Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΕΑΠΗ Παν. Πατρών (nekstel@upatras.gr)

Ανθή Καραγγελή

Σύμβουλος B΄_ Εκπαίδευση Προσφύγων

Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ( akarangeli@iep.edu.gr )

Prof. Dr. phil. Claudia Maier-Höfer

Evangelische Hochschule Darmstadt: University of Applied Sciences, Germany

(claudia.maier-hoefer@eh-darmstadt.de)

Dr. Urszula Markowska-Manista

Assistant Professor, Faculty of Education, University of Warsaw, Poland

Program Director, MA Childhood Studies and Children’s Rights, University of Applied Sciences Potsdam / Fachhochschule Potsdam, Germany

 (u.markowska-ma@uw.edu.pl)

Δουλεύοντας με την Παιδαγωγική Φρενέ σε ένα μικρό σχολείο

Η ζωή σ’ ένα μικρό σχολείο, όπως το Δημοτικό Σχολείο Βατόλακκου Χανίων, έχει αρκετές δυσκολίες, αλλά και μοναδικές και ξεχωριστές στιγμές.

Η φιλοσοφία της Παιδαγωγικής του Σελεστέν Φρενέ και οι τεχνικές του μας βοήθησαν και αυτή τη χρονιά που πέρασε, να μην αισθανθούμε μόνοι/νες και να χαιρόμαστε την καθημερινότητα.

Προκειμένου να καλύψουμε τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος ανά τμήμα, λειτουργήσαμε με δύο τρόπους, ατομικά και συλλογικά.

Στο ατομικό μέρος, εντάξαμε τους φακέλους και τις ζώνες. Το κάθε παιδί είχε έναν φάκελο όπου έβλεπε εβδομαδιαία τι χρειαζόταν να καλύψει στο εκάστοτε μάθημα. Εργαζόταν σιωπηλά και στο δικό του χρόνο. Επέλεγαν ποιες δραστηριότητες ήθελαν να ολοκληρώσουν μες τη μέρα σύμφωνα με τις δυνατότητές τους. Η διδασκαλία ενός νέου μαθήματος στη γραμματική και στα μαθηματικά γινόταν με μια ολιγόλεπτη διαδικασία επεξήγησης και παραδειγμάτων. Ύστερα, ακολουθούσε η εξάσκηση. Δεν έλειπαν βέβαια οι συζητήσεις και οι ομαδικές εργασίες. Ανά μία με δύο εβδομάδες γινόταν ατομική αξιολόγηση και εκεί οι μαθητές/τριες συμπλήρωναν μόνοι τους, με βάση τις επιδόσεις τους, τα χρώματα των ζωνών. Οι ζώνες είναι ένα σύστημα που έχει επηρεαστεί από τις πολεμικές τέχνες. Καθώς τα παιδιά ασχολούνταν με το ζίου ζίτσου, το αϊκίντο και το κουνγκ φου, γνώριζαν πως μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία το να αποκτήσεις μία ζώνη γίνεται μέσω της προσωπικής εξάσκησης και βελτίωσης και χωρίς ανταγωνισμό.

Στο συλλογικό μέρος, η διαδικασία ήταν περισσότερο βιωματική. Κάθε Δευτέρα πρωί ξεκινούσαμε με την τεχνική «Τι νέα» και ακολουθούσε συχνά η ώρα του τυπογραφείου, όπου τα παιδιά κατέγραφαν τα νέα τους δημιουργώντας άρθρα. Για τη δημιουργία του σχολικού μας εντύπου, τα παιδιά πήραν συνεντεύξεις από τους γονείς του και μέλη της τοπικής και ευρύτερης κοινότητας. Δημιούργησαν επίσης μικρά βιβλία με εγκυκλοπαιδικό και ενημερωτικό χαρακτήρα, αλλά και ιστορίες βγαλμένες από τη φαντασία τους.

Τα μαθήματα στην αυλή και στη φύση, οι περίπατοι και οι επισκέψεις (βλ. Προσομοίωση ανασκαφής και επίσκεψη στην Κνωσό)  ενεργοποίησαν τα παιδιά δίνοντάς τους άμεσα πολλά ερεθίσματα, αρκετά από τα οποία η σχολική τάξη τους περιορίζει. Ευαισθητοποιήθηκαν και ενήργησαν σε θέματα που αφορούν το σχολικό τους περιβάλλον, την κοινότητα και τη φύση (βλ.  Φροντίζουμε την αυλή μας, Το ποτάμι που έδινε). Υιοθετήσαμε μία γάτα που ερχόταν καθημερινά στο σχολείο και τη φροντίζαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Υπήρξε σημαντικό μέλος της «οικογένειά» μας και κίνητρο για ανάπτυξη της ευθύνης μας.

Η τέχνη αποτέλεσε σημαντικό εργαλείο έκφρασης, δημιουργικότητας και ενσυναίσθησης. Υπήρξαμε θεατές, κριτές και παραγωγοί ταινιών (βλ. Το σχολείο μας μέσα στο χρόνο),  διαβάσαμε βιβλία και ανακαλύψαμε νέες ιδέες και φανταστικούς κόσμους, συνδυάσαμε θεατρικά παιχνίδια με λογοτεχνία και κινηματογράφο, δημιουργήσαμε βίντεο και τραγούδι με θέμα τα δικαιώματα, το μίσος και τον εκφοβισμό και ανεβάσαμε θεατρικές παραστάσεις και κουκλοθέατρα με παραδοσιακό τρόπο και με τεχνικές εμψύχωσης αντικειμένων.

Αρωγοί σε όλα αυτά ήταν οι γονείς, οι οποίοι μας βοήθησαν στην υλοποίηση διάφορων ιδεών, συμμετείχαν στην εκπαιδευτική διαδικασία και ήταν δίπλα μας σε κάθε μας ανησυχία.

Με σκοπό να αποκτήσουμε επικοινωνία και διάδραση αναπτύξαμε συνεργασίες με άλλα σχολεία. Επικοινωνήσαμε ανταλλάσσοντας νέα, κάρτες, εφημερίδες και μικρά βιβλία. Με κάποια ήρθαμε κοντά συνδυάζοντας τις δράσεις μας, γνωρίσαμε νέους φίλους, εμπνευστήκαμε και παίξαμε.

Φυσικά δε θα ξεχάσουμε το νηπιαγωγείο με το οποίο συστεγαζόμασταν. Αρκετές ήταν οι φορές που πήγαμε στην τάξη τους, είπαμε μαζί τραγούδια, κάναμε κοινά γενέθλια, γιορτές και κατασκευές, διαβάσαμε παραμύθια και παίξαμε σε κοινά διαλείμματα.

Τέλος, οι περισσότερες απ’ αυτές τις δράσεις δε θα είχαν υλοποιηθεί αν δεν υπήρχε το εβδομαδιαίο συμβούλιο. Εκεί προτείναμε και αποφασίζαμε κατόπιν ψηφοφορίας. Εκεί λύναμε προβλήματα και ακούγαμε προσεκτικότερα τους υπολοίπους. Εκεί συζητούσαμε με σεβασμό και αποδοχή. Και όλα αυτά μάθαμε να μην μένουν μόνο εκεί. Μάθαμε να τηρούμε τους δικούς μας κανόνες και όταν χρειαζόταν να επανεξετάζουμε τη δική μας συμπεριφορά και των άλλων. Γιατί μάθαμε πως τα λάθη θέλουν χώρο και αποδοχή.

Η παιδαγωγική Φρενέ αναζητά αρχικά να ριζώσει μέσα σε μικρές δομές. Ο ίδιος ο χαρακτήρας του ολιγοθέσιου σχολείου προϋποθέτει την αλληλοδιδακτική και τη συνεργασία μεταξύ μαθητών διαφορετικών ηλικιών. Αν θέλεις όμως να δουλέψεις με την παιδαγωγική Φρενέ, δεν έχει σημασία αν οι μαθητές/τριες είναι 6, 26 ή 56. Το να δουλεύεις με την παιδαγωγική του Φρενέ, σημαίνει ότι επιτρέπεις στη ζωή να μπει μέσα στην τάξη, οργανώνοντας στιγμές διαλόγου, ανταλλαγών, παρουσιάσεων, συνεργασίας, στιγμές που τα παιδιά είναι δρώντα πρόσωπα σε σχέση τόσο με τη δική τους παραγωγή όσο και με των άλλων. Σημαίνει ότι βάζεις τη ζωή μέσα στην τάξη λαμβάνοντας το βίωμα του κάθε παιδιού. Τα βιωμένα γεγονότα είναι αυτά που θα του επιτρέψουν να έχει σημεία αναφοράς στην προσέγγιση των εννοιών. (Fabienne Bureau, νηπιαγωγός, Ξεκινώντας με την Παιδαγωγική Φρενέ).

Περισσότερα για τις δράσεις μας, παλιές και νέες, στο https://dimvatolakos.blogspot.com/

Φωτεινή Δημοπούλου, εκπαιδευτικός και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας του Σκασιαρχείου, του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων της Κρήτης και της ομάδας του EUDEC Greece.

‘’Το Νηπιαγωγείο που ζούμε, δημιουργούμε, χαιρόμαστε’’

Νίκη Κοκκινοπλίτη / 21^ο Νηπιαγωγείο Αθηνών

Είναι πολλά χρόνια που η παιδαγωγική Φρενέ κυριαρχεί στην τάξη μου. Το ίδιο το πρόγραμμα του νηπιαγωγείου οι σκοποί και οι στόχοι του ευνοούν αυτή τη παιδαγωγική διαδικασία. Οι δραστηριότητες που σχεδιάζονται έχουν κεντρικό άξονα τη συνεργασία και είναι βιωματικές.

Γίνεται προσπάθεια να διαμορφωθεί κουλτούρα συνεργασίας τόσο των

εκπαιδευτικών του σχολείου όσο και να αναπτυχθούν  συνεργασίες με εκπαιδευτικούς γειτονικών σχολείων.

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο είναι η συνεργασία με τους γονείς και εμπλοκή τους σε δράσεις με στόχο τη συμμετοχή τους στη σχολική κοινότητα.

Συνεχίζουμε τον μετασχηματισμό του Νηπιαγωγείου μας με αργά σταθερά βήματα έτσι που

 ‘’Το Νηπιαγωγείο που ζούμε, δημιουργούμε, χαιρόμαστε’’

να γίνει‘’Το Νηπιαγωγείο που ονειρευόμαστε’

Η τάξη ανοιχτή στον έξω κόσμο

Η τάξη μας επικοινώνησε  με άλλες τάξεις, άλλα παιδιά, άλλους ενήλικους. Βγήκαμε πολλές φορές έξω από το σχολείο. Προσκαλέσαμε στο σχολείο θεατρικές ομάδες και συγγραφείς που μοιραστήκανε μαζί μας τα βιβλία τους. Κάναμε βόλτες στη γειτονιά (λαϊκή αγορά, φούρνος, κρεοπωλείο,  εκκλησία). Μάθαμε την ιστορία της γειτονιάς.

Γνωρίσαμε τη ζωή και το έργο των καλλιτεχνών που πήραν τα ονόματά τους οι δρόμοι στους οποίους  μένουν τα παιδιά. Επισκεφτήκαμε τον λόφο Φινόπουλο και γνωρίσαμε τα μικρά και μεγάλα μυστικά της φύσης.

Πήγαμε στην πλατεία Αργεντινής Δημοκρατίας.  Γνωρίσαμε τα γλυπτά που υπάρχουν στον χώρο, μάθαμε την ιστορία της πλατείας, ευαισθητοποιήθηκαν τα παιδιά στο θέμα του βανδαλισμού. Γνωρίσαμε καλλιτέχνες.

«Συμβούλιο Τάξης», «Τι νέα;»

Λόγω της σύνθεσης του τμήματος νήπια προνήπια για μεγάλο χρονικό διάστημα αυτές οι τεχνικές λειτούργησαν με διαφορετικό τρόπο. Ήταν ένα προπαρασκευαστικό στάδιο με μύηση στις τεχνικές και πολλές δραστηριότητες προετοιμασίας των τεχνικών. Τα παιδιά έπρεπε πρώτα να υιοθετήσουν τεχνικές διαλόγου και στη συνέχεια να μπούνε στους ρόλους των τεχνικών «Τι νέα;»  και «Συμβούλιο τάξης».

Πολύ ενδιαφέρον στο «Τι νέα;»  είχαν οι προτάσεις των παιδιών για εξόδους στη γειτονιά και βόλτες σε πλατείες και μουσεία που είχαν αγάλματα.

Το ουσιαστικό ήταν ότι τα παιδιά φέρνανε θέματα για το συμβούλιο ή όταν υπήρχε πρόβλημα στις σχέσεις μεταξύ τους συχνά λέγανε ‘’κυρία να κάνουμε ένα συμβούλιο’’. Επίσης, αντιλήφθηκαν και υιοθέτησαν τους κανόνες του συμβουλίου: Δεν κοροϊδεύουμε, ακούμε αυτόν/αυτήν που μιλάει, ζητάμε το λόγο, τα παιδιά που έχουν μιλήσει λιγότερο έχουν προτεραιότητα, όσες/όσοι ενοχλήσουν τρεις φορές χάνουν το δικαίωμα να συμμετέχουν και ό,τι λέμε είναιμεταξύ μας.

«Λαχανόκηπος»

Δυο χρόνια τώρα καλιεργούμε στο σχολείο μας  ένα λαχανόκηπο και ένα βοτανόκηπο. Τα παιδιά φυτέψανε, φροντίζανε, ποτίζανε, παρατηρούσανε, και καταγράφανε  με μεράκι την ανάπτυξη των φυτών. Φυτέψανε (μαρούλια, κρεμμυδάκια, καρότα, λάχανα, κουνουπίδι, φράουλες) όταν ήταν έτοιμα κάναμε σαλάτα τα λαχανικά και συνόδευσαν το μεσημεριανό τους φαγητό.

Γνώρισαν τα αρωματικά φυτά δενδρολίβανο, δυόσμο, αρμπαρόριζα, θυμάρι, ρίγανη, λεβάντα, βασιλικό. Μάθανε να τα ξεχωρίζουν από το άρωμά τους. Γνώρισαν τη χρήση τους στη μαγειρική και την ιατρική. Μαγειρέψανε κεφτεδάκια με πατάτες και τα αρωμάτισαν με δυόσμο από τον βοτανόκηπο.

Ο λαχανόκηπος στάθηκε αφορμή να μάθουνε για την παραγωγή της τροφής.  Να μην πετάνε φαγητό γιατί σπαταλούνται για την παραγωγή του πολύτιμοι φυσικοί πόροι. Συζητήσαμε για το οικολογικό αποτύπωμα της τροφής και πόσο σημαντικό είναι  να επιλέγουνε φρούτα και λαχανικά ντόπια και εποχικά. Επίσης ο γεωπόνος τους έδειξε  πως να αντιμετωπίζουν τις ασθένειες των φυτών με φυσικούς τρόπους και όχι φυτοφάρμακα.

«Μικρά & Μεγάλα Βιβλία»

Από την αρχή της χρονιάς εντάξαμε τα Μικρά Βιβλία στο πρόγραμμα. Άλλοτε ατομικά άλλοτε συλλογικά. Η πρώτη συγγραφική απόπειρα είχε θέμα τα χρώματα και σχήματα. Τα παιδιά κάνανε μόνα τους ατομικά Μικρά Βιβλία, αυτοσχέδιες ιστορίες με την αναδυόμενη γραφή που αρμόζει στην ηλικίας τους και τα εικονογραφήσανε.

Δημιουργήσαμε το συλλογικό βιβλίο «Αγγελοαστέρια» με θέμα τους Αγγέλους του καλλιτέχνη Γιάννη Μόραλη, δύο συλλογικά βιβλία με χαϊκού και ένα παραμύθι «Τα φαντάσματα» εμπνευσμένο από τα γλυπτά του Θ. Παπαγιάννη.

Ο έντυπος λόγος ήταν κυρίαρχος όλη τη χρονιά. Τα παιδιά αισθάνθηκαν μεγάλη χαρά καθώς βλέπανε τα αφηγήματά τους και τις ζωγραφιές τους να μετασχηματίζονται σε βιβλία.

«Αλληλογραφία»

Αλληλογραφήσαμε με το 2^ο Νηπιαγωγείο Αίγινας. Στο νηπιαγωγείο όπως και στο δημοτικό, η σχολική αλληλογραφία λειτουργεί, δίνει νόημα στη μάθηση, κινητοποιεί και επιπλέον δημιουργεί την επιθυμία του παιδιού να είναι εκεί, στην τάξη, για να πει στα παιδιά με τα οποία αλληλογραφεί τα νέα της τάξης ή τα προσωπικά του αν η αλληλογραφία γίνει ατομικά. Με τις συναδέλφους από το 2ο Νηπιαγωγείο Αίγινας προτιμήσαμε την επικοινωνία μέσω ταχυδρομείου και όχι μέσω mail γιατί το άνοιγμα του φακέλου παραμένει μια εξαιρετική στιγμή: ανακαλύπτουμε αυτό που οι άλλοι μας έχουν γράψει, μας έχουν στείλει, είναι μια στιγμή χαράς.

Ανταλλάξαμε Μικρά Βιβλία, εφημερίδες, φωτογραφίες, κατασκευές. Είχαμε την χαρά στο τέλος της χρονιάς να συναντηθούμε με  τα παιδιά από το 2ο Νηπιαγωγείο Αίγινας στο επιγραφικό μουσείο. Θα συνεχίσουμε την αλληλογραφία και του χρόνου!!!

«Εφημερίδα»

Με τα παιδιά εκδώσαμε τέσσερα τεύχη εφημερίδας με τίτλο «Οι δημοσιογράφοι του νηπιαγωγείου» (Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο-Μάιο). Τα παιδιά συμμετείχαν ενεργά σε όλη τη διαδικασία δημιουργίας του κάθε φύλλου εφημερίδας. Προτείναν τα θέματα που θα μπούνε. Υπαγόρευαν τα κείμενα, επέλεγαν τις φωτογραφίες που θα τα συνοδεύουν και αποφάσιζαν σε ποια σελίδα θα παρουσιαστούν. Το παιχνίδι του δημοσιογράφου, των ερωτήσεων και των ειδήσεων εξελίχθηκε σε αγαπημένο.

Τα παιδιά εκφράστηκαν, χάρηκαν, συνεργάστηκαν και περάσανε ευχάριστα σ΄ όλα τα στάδια δημιουργίας της εφημερίδας. Την εφημερίδα πήρανε τα παιδιά τυπωμένη στο σπίτι τους. Αναρτήθηκε ηλεκτρονικά στο blog του σχολείου και τη στείλαμε και στο νηπιαγωγείο με το οποίο αλληλογραφούσαμε.

Η πληκτρολόγηση των κειμένων και η επιμέλεια του τεύχους είναι της εκπαιδευτικού που οργάνωσε τη δράση.

Το πνεύμα της έρευνας και ο πειραματικός ψηλαφισμός

Ενθαρρύναμε τόσο τη συλλογική έρευνα, με τη σύσταση ομάδων όσο και την προσωπική: όταν έμπαινε μια ερώτηση, αναζητούσαμε απάντηση όχι μόνο στα βιβλία, αλλά και σε οπτικοακουστικά αρχεία, καθώς και σε φυσικά πρόσωπα.

Όταν κάτι δεν γνωρίζαμε (και ο εκπαιδευτικός δεν πρέπει να φοβάται να το ομολογήσει ανοιχτά πως δε γνωρίζει τα πάντα) μπαίναμε στη διαδικασία πώς και που αναζητείται η γνώση καθώς και τα βήματα τα οποία πρέπει να ακολουθηθούν.

Αλλάξαμε τον τρόπο διδασκαλίας και έχουν τα παιδιά χρόνο για πειραματισμούς, συγκρίσεις, συζητήσεις αλλά και αναζήτηση λύσεων. Εντάξαμε στο πρόγραμμα και δραστηριότητες stem και ρομποτικής. Τα παιδιά έδειξαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Συμμετείχαμε στον πανελλήνιο διαγωνισμό ρομποτικής για νηπιαγωγεία με θέμα «Μια βόλτα στην πόλη μου». Η ομάδα απέσπασε βραβείο αρτιότητας προγραμματισμού.

Η ελεύθερη έκφραση & τέχνη

Δώσαμε προτεραιότητα στην έκφραση των παιδιών μέσω της τέχνης.  Γνωρίσαμε καλλιτέχνες γλύπτες, ζωγράφους, τη ζωή και το έργο τους. Η τέχνη  ήταν παντού. Κατέκλυζε την τάξη, τα πάντα γύρω μας! Επισκεφτήκαμε μουσεία, και υπαίθριους χώρους που κοσμούνται με έργα τέχνης (Μουσείο Βορρέ, πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, Πλατεία Αργεντινής Δημοκρατίας, Εθνική γλυπτοθήκη, Πεδίο Άρεως, Εθνικός κήπος), μέσα από την πολυαισθητική βαλίτσα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης μάθαμε για τον Κυκλαδικό Πολιτισμό και τα ειδώλια. Τα παιδιά γνωρίσανε τέχνες και τεχνικές.

Ζωγράφισαν με ποικίλα υλικά, κάνανε χαρακτικά με τυπώματα και τρισδιάστατες κατασκευές με απλά υλικά. Οι κατασκευές τα οδήγησαν στη δημιουργία παραμυθιού το οποίο εικονογράφησαν και ένοιωσαν τη χαρά της δημιουργίας ενός βιβλίου. 

Η συνεργασία

Επιλέγαμε δραστηριότητες  που να ευνοούν τη συνεργασία μεταξύ των παιδιών και όχι τον ανταγωνισμό. Καλλιεργήσαμε την ομαδικότητα. Αναδεικνύαμε και επιβραβεύαμε τις συλλογικές δραστηριότητες. Επαινούσαμε την προσωπική εργασία καθώς και τα ιδιαίτερα ταλέντα των παιδιών. Τα παιδιά εργάζονται, η εργασία αποβλέπει στο να εκφράσουν το βαθύτερο τους είναι μέσω των κατασκευών,  του σχεδίου, της ζωγραφικής, της σωματικής έκφρασης, του θεάτρου, της μουσικής και της γραφής.

Στους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς μας επιδιώκουμε να συμπεριλαμβάνουμε στόχους και δράσεις που προάγουν τη συνεργασία, τη συμμετοχή αλλά και την εκπαίδευση των γονέων των μαθητών για τη φιλοσοφία του σχολείου μας.

Πραγματοποιήθηκαν δύο ομαδικές συζητήσεις – ομιλίες για τους γονείς από εκπαιδευτικούς και υλοποιήθηκαν δύο βιωματικά σεμινάρια από ψυχολόγους για την οριοθέτηση και τα δυνατά σημεία. Οργανώθηκαν ανοιχτές δράσεις για τις οικογένειες (χριστουγεννιάτικο εικαστικό εργαστήρι, παρουσίαση ρομποτικής, βόλτα και τοπική ιστορία στην πλατεία Αργεντινής Δημοκρατίας).

Χαιρόμαστε όταν στο κλείσιμο της σχολικής χρονιάς οι γονείς αντιλαμβάνονται τη δύναμη της εκπαίδευσης!

Σχολική Αποτυχία και Παιδαγωγική Freinet

Ένα από τα θέματα που πάντα απασχολούσαν την εργατική τάξη είναι αυτό της σχολικής αποτυχίας/ επιτυχίας. Κι αυτό το μεταβίβαζε στο σχολείο ως αίτημα για το παιδί, σχολείο που άλλες φορές ήταν ευαίσθητο και άλλες όχι. Ο/η εκπαιδευτικός που αναμετριόταν με την διοίκηση, συμμετείχε στην πάλη των τάξεων και κινούνταν μεταξύ κριτικής και θεσμικής παιδαγωγικής πάντα ομολογούσε μια ιδιαίτερη ευαισθησία γι’ αυτό το θέμα. Η σχολική αποτυχία μπορούμε να πούμε ότι τον/ την απασχολούσε. Και γινόταν ερευνητική υπόθεση για τα πανεπιστήμια και τους διανοούμενους με διάφορα ευρήματα.

Οι έρευνες στην ελληνική μεταπολίτευση γι’ αυτό το θέμα είναι αυτές του Θεοφράστου Γέρου, της Λίλιαν Λυρσά, της Άννας Φραγκουδάκη, της Μαρίας Τζάνη, της Θεοπούλας Ανθογαλίδου, της Βίβιαν – Ιζαμπέλ Ζαματί, του Philippe Perremound (σε μετάφραση του μέλους μας  Χάρη Παπαδόπουλου), του Μπαζίλ Μπερνστάιν, της Σοφίας Καλογρίδη (πάλι μέλους μας), του Ιωάννη Πυργιωτάκη και της Μαρίας Ηλιού. Η ελληνική κοινωνία γνώρισε μεγάλους αποκλεισμούς από το τέλος της παιδικής εργασίας (1919), διακρίσεις ως προ το φύλο, την τάξη, το έθνος και την φυλή, διακρίσεις ως προς τα πολιτικά φρονήματα μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1949 – 1974), αλφαβητισμό σε τόπους εξορίας, αναλφαβητισμό, σωματική τιμωρία, αποβολές από το σχολείο, στασιμότητα και σχολική διαρροή. Το γλωσσικό ζήτημα στη λογοτεχνία και την εκπαίδευση διαίρεσε την κοινωνία και η καθαρεύουσα λειτούργησε ως ταξικός φραγμός. Ακόμη και με την δημοτική γλώσσα ο αλφαβητισμός της ελληνικής κοινωνίας θωρείται οργανικός κι όχι λειτουργικός. Η μεταπολίτευση σηματοδότησε μέσα από το Πολυτεχνείο το συλλογικό υποκείμενο της νεολαίας, την παιδοκεντρικότητα και την αντιαυταρχικότητα και τα δικαιώματα του παιδιού συνέβαλλαν περαιτέρω στην εδραίωση της γνώμης του (άρθρο 12). Η λαϊκή επιμόρφωση με την Κριτική Παιδαγωγική ήταν ένας μεγάλος σταθμός για τον αλφαβητισμό των ενηλίκων μέσα κι έξω από το σχολείο. Τα μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε  πρόσφυγες και μετανάστες παραμένουν σ’ ένα πνεύμα γενικότερο λειτουργικού αλφαβητισμού. Το σχολείο αποκτά αξία και για την εγγραφή όλων των παιδιών που κατοικούν στη χώρα μας. Η εννιάχρονη εκπαίδευση αρχικά, η κατάργηση των εξετάσεων από το δημοτικό στο γυμνάσιο, το μεγάλο δημοτικό των 6 τάξεων, η αυτόματη προαγωγή στο δημοτικό, το ολοήμερο σχολείο (1997), η έμφαση στην προσχολική εκπαίδευση και στη διαφοροποιημένη διδασκαλία, καθώς και η αλλαγή φιλοσοφίας (δεν αντιμετωπίζω ίσα άνισα παιδιά), έχουν μειώσει πια σήμερα τη διαρροή από ποσοστά 20% περίπου σε ποσοστά κάτω του 5%. Από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης με έμφαση στον αλφαβητισμό των ενηλίκων με την Κριτική Παιδαγωγική, μέχρι σήμερα με το σύνθημα «Σχολεία παντού» (φυλακές, στρατόπεδα προσφύγων, δεύτερης ευκαιρίας, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τριτοβάθμια για όλα τα παιδιά, σχολεία μεταναστών, μητρικής γλώσσας, αυτό – οργανωμένων δομών, ανοιχτό σχολεία, ελληνικής ως ξένης γλώσσας, εργαστήρια δημιουργικής γραφής, υπαίθρια σχολεία, κινητά σχολεία σε ευάλωτους πληθυσμούς, κατ’ οίκον διδασκαλία, αλληλέγγυα σχολεία), έχει διανυθεί μια απόσταση μεγάλη με θετικά αποτελέσματα.

Η εργασία του Στάθη Μαυρογιάννη για την σχολική αποτυχία και την παιδαγωγική Freinet έρχεται να προστεθεί στο μακρύ κατάλογο των πανεπιστημιακών εργασιών που αφορούν το Σχολείο της Κοινότητας τα τελευταία δέκα χρόνια στη χώρα μας. Οι εργασίες του Γιάννη Φωτεινού, της Παρασκευής Αλεξάνδρου, της Νάγιας Κομκοτού και της Βίκυς Αποστολοπούλου, όπως βέβαια και του Στάθη Μαυρογιάννη, εμπνέονται από την Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο» κι αναζητούν να απαντήσουν σε ερωτήματα που τίθενται διαρκώς στην ομάδα μας από γονείς και εκπαιδευτικούς. Ερωτήματα όπως, ποια είναι τα αποτελέσματα της παιδαγωγικής μας, τι γίνονται τα παιδιά μετά από μια τέτοια παιδαγωγική, βοηθά τα αδύναμα παιδιά, πόσο εύκολα μπορούν να προσαρμοστούν στην παραδοσιακή διδασκαλία μετά, πόσο τελικά μαθαίνουν ή τι νόημα έχει να δοκιμάσουν και μετά να συνεχίσουν με το παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα.  

Σήμερα η στροφή στο λειτουργικό αλφαβητισμό (εφημερίδες, φιλμ, βιβλιοθήκη, πρόληψη, αλληλογραφία, πολυγλωσσία, μετάφραση, διερμηνεία, ψηφιακά περιβάλλοντα, άμεση δημοκρατία, κριτική που στρέφεται στην πράξη ως διόρθωση του κόσμου, λέσχες ανάγνωσης, τέχνη, πολιτική δράση, εκπομπές ραδιοφώνου) αφορά τη Θεσμική Παιδαγωγική (ομάδες, συνεργασία, μη – κατευθυντικότητα, συνεταιρισμός, κοινότητα, τοπικότητα, κριτική στην επιστήμη, άμεση δημοκρατία, παιδικό δικαστήριο, αποσχολειοποίηση) και τις τεχνικές Freinet. Και επείγει αυτή η στροφή. Ο κίνδυνος έρχεται από την δυσφορία της συνύπαρξης, τα γκέτο στους δημόσιους χώρους, τις πλατείες, τις παιδικές χαρές και τα σχολεία, την μελλοντική κατηγοριοποίηση των σχολείων μέσα από την αξιολόγηση (στην αρχή διαλέγει ο γονιός το σχολείο και μετά το σχολείο διαλέγει τον γονιό) και την νέα παιδική εργασία από το 14^ο  έτος που συνδυάζεται με την κυρίαρχη οικονομία (τουρισμός, μετανάστευση, παγκοσμιοποίηση). Επίσης από την ασυνέχεια δημοτικού/ γυμνασίου έχουμε ένα τοπίο μετάβασης από τη δημιουργικότητα στον στρατωνισμό, την ιδρυματοποίηση και την κατευθυντική παιδαγωγική (εντολή/ υπακοή/κυρώσεις). Η εννιάχρονη εκπαίδευση καλείται αυτή τη φορά να αλλάξει το γυμνάσιο για να ενώσει αυτές τις βαθμίδες περισσότερο. Σ’ αυτό το πλαίσιο η σύγκρουση αναλυτικών προγραμμάτων και διαθεματικότητας να αποβεί προς όφελος της διαθεματικότητας. Τα μεταβατικά προγράμματα «Από το δημοτικό στο γυμνάσιο» αυτό το δρόμο δείχνουν. Και η διαρροή εξάλλου είναι εστιασμένη στη β΄ γυμνασίου. Το έργο της Έλλης Αλέξιου «Μια μέρα στο γυμνάσιο» (1972) πάντα θα μας καθοδηγεί και θα μας εμπνέει.

Ο κίνδυνος επίσης του εθνικισμού είναι μεγάλος. Φτάνει ένα έτος όμως στο πανεπιστήμιο για να αποδομηθεί ο εθνικισμός. Η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει κινηματική λογική και συνδέεται με τους ταξικούς αγώνες που αίρουν τους αποκλεισμούς. Όλα όμως ξεκινούν από την παιδική ηλικία.  Η εργασία του Στάθη Μαυρογιάννη μπορεί να διαβαστεί μέσα από ένα πρίσμα τέτοιων αναζητήσεων που επιβεβαιώνουν το ρόλο του σχολείου και της παιδαγωγικής μας, δημιουργώντας όρους συμπερίληψης και «ζώντας μαζί». Κι αν από την αρχή – a priori όπως λέγαμε παλιότερα –  θεωρήσουμε το σχολείο ως τόπο ισότητας και δημοκρατίας ακόμα καλυτέρα. Όπως θα έλεγε και ο Ranciere, αν μπορούμε να μην σκεφτόμαστε έτσι, σοσιαλδημοκρατικά, μόνο με παρεμβάσεις, τότε καθίσταται όντως ριζοσπαστικό το σχολείο. Όχι ως τόπος ανισότητας που παρεμβαίνουμε αλλά ως τόπος ισότητας που πραγματώνουμε φαινομενολογικά την συλλογική δράση, την συνύπαρξη, την δι – υποκειμενικότητα, το μοίρασμα της εξουσίας, την συγκέντρωση της άμεσης δημοκρατίας σ’ ένα δημόσιο χώρο, το μοίρασμα των αισθήσεων, τον άλλο [other] και τα κοινά. Έτσι ώστε το περιεχόμενο να θραύσει την μορφή και να είναι ανώτερο. Αυτό σημαίνει να μπει η ζωή στο σχολείο και να μην είναι το σχολείο τεχνητό περιβάλλον εξουσιών επί των σωμάτων και μυητική τελετουργία στη συναίνεση. Καλή ανάγνωση!

Χαράλαμπος Μπαλτάς

View this document on Scribd

Το «Σκασιαρχείο» στη Θεσσαλονίκη!!!

Δικτύωση-Έρευνα-Δράση…το τρίπτυχο των εννοιών που όλοι/όλες μαζί βιώσαμε στο υπέροχο τριήμερο για την ελευθεριακή εκπαίδευση  (28-29-30/6/2019) που διοργανώθηκε από το Μικρό Δέντρο, με αφορμή τα 5^α του γενέθλια, στην αγαπημένη μας Θεσσαλονίκη!

Με ιδιαίτερη χαρά και αισιοδοξία παρακολουθήσαμε όλες τις παρουσιάσεις από αυτοοργανωμένα παιδαγωγικά εγχειρήματα στον ελλαδικό χώρο αλλά και στο εξωτερικό.

Αξιοσημείωτο ενδιαφέρον είχε η παρουσίαση συλλογής εμπειριών από πιο μακρινά σχολεία της Ευρώπης, έτσι όπως τις κατέγραψαν στις επισκέψεις που έκαναν το Μικρό Δέντρο και ο Μικρός Ντουνιάς.

Οι ιδέες των μεγάλων παιδαγωγών που μας έχουν τόσο εμπνεύσει, Ferrer, Freire, Neill, Freinet, Korczak, αποτέλεσαν την αγκαλιά μέσα στην οποία όλοι και όλες συζητήσαμε για αυτό το «αλλιώτικο σχολείο» που ονειρευόμαστε. Ένα σχολείο όπου τα ενδιαφέροντα και  οι ανάγκες  των παιδιών μας θα πρωταγωνιστούν στην εκπαιδευτική διαδικασία, ένα σχολείο που θα έχει νόημα για τις μικρές αυτές παιδικές ψυχές  που συνυπάρχουν μαζί μας με όλο τον αυθορμητισμό, την αλήθεια και την ομορφιά της παιδικής ηλικίας.

Το Σκασιαρχείο συμμετείχε με την παρουσία της Ασπασίας Καλησώρα, η οποία αρχικά παρουσίασε τις δράσεις της ομάδας μας, έτσι όπως αυτές πραγματώνονται με α) το Πιλοτικό πρόγραμμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών του δημόσιου σχολείου σχετικά με την παιδαγωγική Freinet, β) τις μηνιαίες συναντήσεις των μελών του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων και γ) τις επιπλέον δράσεις-εκδηλώσεις του Σωματείου μας.

Στη συνέχεια και πιο συγκεκριμένα μιλήσαμε αναλυτικά για την εφαρμογή των σχολικών συνελεύσεων στο δημόσιο σχολείο, σε επίπεδο τάξης αλλά και σχολείου καθώς και για την εφαρμογή της παιδαγωγικής Freinet αντίστοιχα, προκειμένου να δημιουργήσουμε στο σχολείο ένα πλαίσιο με βάσικές τις έννοιες της συμμετοχικής μάθησης / συλλογικής ζωής.

Μέσα από τέτοιες δημιουργικές συναντήσεις ανθρώπων και ανταλλαγές εφαρμογών-ιδεών-προβληματισμών είναι σίγουρο ότι το όνειρο για αυτό το «αλλιώτικο σχολείο» …είναι πια πολύ κοντά μας!

Και να μη ξεχάσουμε όλα τα υπέροχα πιτσιρίκια που έπαιζαν τριγύρω μας και για 3 μέρες αναρωτιόντουσαν «είστε πουλάκια;»…(Α.Κ).

Μια τάξη στο 40ο Δημοτικό Σχολείο Αθήνας

Τέλος καλό, όλα καλά! Άλλη μια σχολική χρονιά έφτασε στο τέλος της! Είμαστε γεμάτοι με θετική ενέργεια και έτοιμοι να υποδεχτούμε το όμορφο και ζεστό καλοκαιράκι. Ένα βίντεο που ετοίμασα για τα παιδιά είναι η αιτία που γράφονται αυτές οι γραμμές. Όταν το πρόβαλα στα παιδιά δυο μέρες πριν κλείσει το σχολείο όλοι μαζί αναφωνήσαμε με απορία και συγκίνηση: «Αμάν κάναμε όντως τόσα πολλά πράγματα!» Κι όμως ναι, τα κάναμε! Όταν ακολουθείς την παιδαγωγική Φρενέ, ένα πράγμα είναι σίγουρο! Οι σχολικές μέρες είναι γεμάτες, κυλούν δημιουργικά, ευχάριστα και παραγωγικά.

 Όλες  οι τεχνικές απλώνονται μέσα στη μέρα και στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα. Το Τι Νέα; κάθε Τρίτη, η Βιβλιοθήκη παρούσα μέσα στην τάξη να μας προσφέρει τις υπηρεσίες της ανά πάσα ώρα και στιγμή. Εξυπακούεται ότι ο δανεισμός και η πρόσβαση σ’ αυτή γίνεται κατά βούληση. Το Συμβούλιο τάξης, κάθε δεύτερη Παρασκευή, μας περίμενε για να ανοίξουμε το κουτί με τα χαρτάκια, όπου μέσα περιείχε ό,τι τα  παιδιά κι εγώ επιθυμούσαμε να συζητηθεί. Τις προτάσεις μας, τις επιβραβεύσεις μας και τα παράπονά μας. Κάθε δεύτερη Δευτέρα, η Συντακτική Επιτροπή συνεδρίαζε για να προετοιμαστεί το δεύτερο τεύχος της Εφημερίδαςμας «Το 40ό express» δείτε το εδώ: (https://blogs.sch.gr/40dimat/i-efimerida-toy-scholeioy-mas/). Φέτος, είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί είχαμε συνεργασίες σχεδόν από όλες τις τάξεις του σχολείου μας. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι πέρυσι το πρώτο της τεύχος πήρε το πρώτο βραβείο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, την ευχαριστούμε πολύ που μας τίμησε, ή ίσως γιατί η συνεργασία πολλών εκπαιδευτικών θέλει το χρόνο της. Τα Μικρά Βιβλία φέτος δεν είχαν την τιμητική τους. Είχαμε μικρή παραγωγή. (Τις περσινές δουλειές μας  μπορείτε να τις δείτε εδώ: http://mikra-vivlia.weebly.com/40omicron-deltaetamuomicrontauiotakappa972-sigmachiomicronlambdaepsilon943omicron-alphathetaetanu974nu.html.) Βάλαμε όμως μπροστά τα Ελεύθερα Κείμενα. Η παρουσίαση της Μαρίας Καντούρου για τα Ελεύθερα Κείμενα  στη διάρκεια της επιμόρφωσης του δεύτερου Πιλοτικού ήταν για μένα μία καινούρια πρόκληση. Σε ευχαριστώ Μαρία γι αυτό! Την τεχνική αυτή την εφαρμόσαμε σε συνδυασμό με το Τι Νέα; και φυσικά με το μάθημα της Γλώσσας. Ένα παράδειγμα  μπορείτε να δείτε εδώ: (https://drive.google.com/open?id=18JdOqJl1ANKHqRj6MdT8xYnGbyTV4Q8r). Η Αλληλογραφία με το 2^ο Δημοτικό Σχολείο Ψυχικού και τη συνάδελφο Ζωή Μώρου και το 35^ο Δημοτικό Σχολείο και τον συνάδελφο Μπάμπη Μπαλτά, παρότι δεν ήταν τακτική, βρήκε κι αυτή τη θέση της στη σχολική ζωή μας. Τα παιδιά χάρηκαν πολύ με αυτή τη δραστηριότητα που εισέβαλε κι αυτή στην τάξη μας! Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να συναντηθούμε από κοντά!

 Α! να μην ξεχάσω την Τέχνη. Είναι παντού γύρω μας. Στους τοίχους της τάξης μας, στα θρανία μας, στα τετράδιά μας. Κατακλύζει τα πάντα γύρω μας! Αυτή μας βοήθησε να καλωσορίσουμε φέτος τον Μοχάμεντ από τη Συρία και πέρυσι τη Λουίζα από την Αλβανία που δε μιλούσαν ελληνικά. Κι αυτή μας έβαλε μπροστά στην πρόκληση να υλοποιήσουμε για το τέλος της χρονιάς μια διαδραστική Μουσειακή Έκθεση με τίτλο «Χαμένη Μνήμη». Με πολύτιμο συνεργάτη τον Στάθη Γκότση (ιστορικός και πατέρας μαθητή μου) φέραμε τα παιδιά σε επαφή με δύσκολες έννοιες, όπως μουσειακό αντικείμενο, αναπαράσταση, αποστασιοποίηση, νοηματοδότηση και με τις διαδικασίες που κάνει ένα μουσείο τη συλλογή, την έρευνα, την καταγραφή, τη συντήρηση και την έκθεση. Τα παιδιά συμμετείχαν με μεγάλο ενθουσιασμό στην όλη διαδικασία και καταφέραμε να παρουσιάσουμε την έκθεσή μας στους συμμαθητές του σχολείου μας και στο ευρύ κοινό. Έτσι έκλεισε με τον πιο όμορφο τρόπο κι αυτή η σχολική χρονιά.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Ελευθερία Πλιάτσκα, συνάδελφο με την οποία συνοδοιπορήσαμε το 2018-2019. 

Αθηνά Καρανάση

Ένα σχολείο Φρενέ στη Σενεγάλη!

Μια ταινία για ένα σχολείο που βασίζεται στην παιδαγωγική Φρενέ στη Σενεγάλη (στα γαλλικά). Περιληπτική απόδοση στα ελληνικά από την Ιωάννα Σπηλιοπούλου.

Το βίντεο ιχνηλατεί τη διαδρομή του δημοτικού σχολείου Célestin Freinet στη Dagana της Σενεγάλης από το 2004 και τη συνεργασία του με το δημοτικό σχολείο Vitruve του Παρισιού, χάρη σε πρωτοβουλία του διευθυντή του πρώτου, Papa Méissa Hanne, και της δασκάλας στο δεύτερο Christiane Alinc. Οι εκπαιδευτικοί δημιούργησαν την οργάνωση Réunion-Dagana, που περιλαμβάνει, εκτός από δασκάλους, γονείς και μαθητές. Ο Σενεγαλέζος διευθυντής αφηγείται πώς, εξοικειωμένος με τις τεχνικές της παιδαγωγικής Freinet, αποφάσισε να επιστρέψει στη γενέτειρά του, Dagana, και να τις εφαρμόσει. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, σε δύο πτυχές: αφενός την οργάνωση του σχολείου, που προκρίνει την αυτονομία και τη δημοκρατία, και αφετέρου την παιδαγωγική, που υλοποιείται με το συμβούλιο τάξης και την αλληλογραφία μεταξύ σχολείων. Σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε η συνεργασία με το παρισινό σχολείο, που συνεχίστηκε ως ταξίδι-ανταλλαγή μεταξύ των δύο κοινοτήτων (δασκάλων, γονέων και μαθητών). Μια ακόμη αξιοσημείωτη δράση ήταν η δημιουργία βιβλιοθήκης.

Παρότι η αφρικανική, σενεγαλέζικη, μουσουλμανική ταυτότητα θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο, ο Papa Méissa Hanne υπογραμμίζει ότι επιτεύχθηκε η ισότιμη ανταλλαγή, αποτελώντας παράδειγμα αλληλεγγύης σε διεθνές επίπεδο. Στη συνέχεια, μείζονα στόχο της οργάνωσης υπήρξε η ανέγερση σχολείου στο χώρο που παραχωρήθηκε από το δήμο το 2005. Ως το 2018, οπότε περατώθηκε το έργο, τα μαθήματα γίνονταν παράλληλα με τις οικοδομικές εργασίες. Με την καθοριστική συμβολή γονέων αρχιτεκτόνων χτίστηκε ένα βιοκλιματικό σχολείο (με τη χρήση των βούρλων της περιοχής).  Ο διευθυντής καταλήγοντας λέει ότι τα παιδιά όλα αυτά τα χρόνια παρευρίσκονταν στο εργοτάξιο παρακολουθώντας τη διαδικασία και παίρνοντας τη σκυτάλη ‒ γιατί οικολογική ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση στην πολιτειότητα συνυφαίνονται.

Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ ΦΡΕΝΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η παιδαγωγική του Celestin Freinet στην εκπαίδευση στην Ελλάδα  βρίσκεται μεταξύ των ιταλικών, αγγλοσαξονικών, ρώσικων και των γερμανικών επιρροών της Νέας Αγωγής. Η ίδια ως γαλλική επιρροή μειονεκτεί όμως στην ιστορία της εκπαίδευσης. Ο Celestin Freinet είναι το κύριο όνομα της μειοψηφούσας γαλλικής επιρροής και ο κυριότερος εκφραστής αυτής της παιδαγωγικής στην Ελλάδα που αργότερα πήρε το όνομα της Θεσμικής Παιδαγωγικής. Το κείμενο που περιέχεται εδώ στο περιοδικό «Επιστημονικό Βήμα του δασκάλου»  αποβλέπει στην ορατότητα αυτής της παιδαγωγικής και στην αποκατάσταση της αφήγησης για το έργο του στα ελληνικά συμφραζόμενα. Αφορμή για την έρευνα αποτέλεσε η προβολή της ταινίας «Το Σκασιαρχείο» (1949) το 2010 στον κινηματογράφο «Φιλίπ» από το «Νεανικό Πλάνο», όπου με την παρουσία και της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας δόθηκε από μέρους μου μια υπόσχεση στο κοινό πως θα συμβάλλω να γίνει ένα άρθρο στο περιοδικό της ομοσπονδίας για τον γάλλο παιδαγωγό.

Αυτή την υπόσχεση καλύπτει η δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό «Επιστημονικό Βήμα του δασκάλου» (τχ. 23, 2019) που μόλις κυκλοφόρησε. Η δημιουργία της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο» στα χρόνια που ακολουθούν δίνει στην παιδαγωγική τα χαρακτηριστικά του κινήματος που τέτοια γνώρισε στην Ευρώπη η Ισπανία στο μεσοπόλεμο και η Γαλλία και η Ιταλία στα μεταπολεμικά χρόνια. Πλέον είμαστε ένα πληθυντικό σώμα που μιλάει για το σχολείο της κοινότητας. Το κείμενο αφιερώνεται στο μέλος μας Γιάννη Γιουλούντα για τις πρόσφατες πολιτικές περιπέτειες που είχε. Του ευχόμαστε ταχεία ανάρρωση. Η ταινία του «Αγωνίζομαι άρα υπάρχω» (2015) είναι κι αυτή μια συμβολή στην πρόσληψη του Φρενέ στη χώρα μας που συνδέει την παιδαγωγική με τα άλλα κοινωνικά κινήματα.[Μπ. Μπ.]  

View this document on Scribd

Δουλεύοντας με την παιδαγωγική του Korczak

Το παράδειγμα του 42^ου Nηπιαγωγείου Πατρών

Χαράλαμπος Μπαλτάς

Πηγαίνοντας στην Πάτρα για το εργαστήριο του «Σκασιαρχείου» με την παιδαγωγική Freinet «Ολοκαύτωμα και Εκπαίδευση» θα συναντούσα μια νηπιαγωγό, την Κυριακή Λαλιώτη που πρόσφατα το φιλμ που έκανε για τον Γιάννους Κόρτσακ βραβεύτηκε στον 9ο Μαθητικό Διαγωνισμό ταινιών Μικρού Μήκους.

Να πως μου περιέγραψε τον τρόπο που δουλεύει το σχολείο της: 

«Από την αρχή της σχολικής χρονιάς τα παιδιά συγκροτούν ομάδες, αρχικά μικρές (δυάδες) και στη συνέχεια μεγαλύτερες για  να εξοικειωθούν σταδιακά με το κλίμα συνεργασίας μεταξύ τους. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο τα παιδιά μαθαίνουν να αποδέχονται ότι καθένας σκέφτεται με τον δικό του τρόπο και έχει διαφορετικές δυνατότητες, τις οποίες όμως συνεχώς μπορεί  να βελτιώνει. Για το συγκεκριμένο project τα παιδιά έπρεπε να έχουν φτάσει στο επίπεδο της κοινότητας σε ικανοποιητικό βαθμό. Η αίσθηση της κοινότητας μέσα στην τάξη είναι πιθανότερο να αναπτυχθεί όταν όλα τα παιδιά έχουν επαρκή εμπειρία που σχετίζεται με το θέμα. Το θέμα είναι ο σεβασμός προς τον άλλο, θέμα που το δουλεύουμε κάθε χρόνο με διαφορετικές συνθήκες κάθε φορά καθώς η δομή της ομάδας είναι πάντα διαφορετική. Οι βιωματικές δραστηριότητες είναι η καταλληλότερη προσέγγιση για τα νήπια. Ακολουθεί αξιολόγηση της δουλειάς τους και έτσι αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στη μάθησή τους».

Με ενθουσίασε. Ήξερα πως είμαι μπροστά σε μια παιδαγωγό που γνωρίζει τη σχέση των δικαιωμάτων με την κοινότητα, αυτή την δύσκολη και αντιφατική σχέση πολλές φορές. Και να πως συνεχίζει: 

«Το εξαιρετικό παράδειγμα του Ορφανοτροφείου του Γιάνους Κόρτσακ ήταν μια ευρείας κλίμακας αξιολόγηση της κατανόησης της έννοιας του σεβασμού. Τα παιδιά είχαν ήδη αναπτύξει ικανότητες διαλόγου και διαπραγμάτευσης. Η ανομοιογένεια επίσης ήταν πολύ καλή δίνοντας περισσότερες ευκαιρίες διαλεκτικής αντιπαράθεσης και αυτενέργειας για την επίλυση προβλημάτων. Τα παιδιά χρησιμοποίησαν την δημιουργική έκφραση (δραματοποίηση)  αναπαριστώντας την αληθινή ιστορία του Ορφανοτροφείου. Προηγήθηκε η γνωριμία με την ιστορία έως το χρονικό σημείο εισόδου τους στο Ορφανοτροφείο. Έπειτα δόθηκαν οδηγίες που έπρεπε να ακολουθήσουν αυτενεργώντας.   Η βιντεοσκόπηση λειτούργησε ως αυτόπτης μάρτυρας του αυθορμητισμού τους και ως εργαλείο αξιολόγησης μιας κατάστασης που σε μερικές περιπτώσεις δεν λειτούργησε καλά. Χρησιμοποιώντας το κοινοβούλιο του σπιτιού ο καθένας εξέφρασε την άποψή του, εντόπισαν τα προβλήματα και βρήκαν λύσεις που ταίριαζαν σε μια κοινότητα που σεβόταν τα μέλη της».

Η διάκριση των εξουσιών στο σχολείο! Όπως και στην παιδαγωγική Freient, η δικαιοσύνη είναι το ίδιο σημαντική με την ισότητα και την ελευθερία. Και να τα αποτελέσματα:

«Το κοινοβούλιο εφαρμόστηκε στην σχολική τάξη βελτιώνοντας τη λειτουργία της και παρέχοντας καινούριες προτάσεις από και για  τα παιδιά. Τα παιδιά λειτουργώντας ισότιμα και με σεβασμό ανέπτυξαν την αυτοεκτίμησή τους και την αυτοπεποίθησή τους  οδηγώντας τα σε έναν όμορφο δίαυλο επικοινωνίας με τους γονείς τους. Το επόμενο επιθυμητό  ήταν  να μεταφερθεί αυτό το κλίμα συνεργασίας  και ο σεβασμός και στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Όπως και έγινε σε συγκέντρωση γονέων  όπου η πρόθεση των παιδιών έγινε γνωστή στους γονείς και ενημερώθηκαν για τον τρόπο λειτουργίας του κοινοβουλίου στην τάξη. Το ταξίδι αυτό ήταν δικό τους. Το δικό μας συνεχίζεται…».

Η παιδαγωγός δουλεύει για ένα σχολείο της κοινότητας. Η θεσμική Παιδαγωγική στο έργο του  Korczak και του Freinεt είναι κοινή. Η κάμερα, η εφημερίδα, το συμβούλιο της τάξης και όλες οι τεχνικές είναι παρούσες στο βίωμα των παιδιών που αλλάζουν και μετασχηματίζουν τον χώρο που συνυπάρχουν. Το διεθνές συνέδριο για το δάσκαλο  Janusz Korczak που θα γίνει στην Πάτρα 24, 25/10/2019 με συνδιοργάνωση και συμμετοχή του  «Σκασιαρχείου» και πρωτοβουλία του Νεκτάριου Στελλάκη θα είναι μια ευκαιρία να αναδείξουμε περαιτέρω τις σχέσεις  Korczak και Freinεt.

Για την ταινία της Κυριακής Λαλιώτη «Το Μεγάλο Σπίτι» (2018) δες:

https://www.thebest.gr/article/528559-

Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας του «Σκασιαρχείου». babisbaltas1@gmail.com