Η Παιδαγωγική ομάδα «Το Σκασιαρχείο» υλοποιεί τη νέα σχολική χρονιά 2019-2020 το «3ο Πιλοτικό πρόγραμμα επιμόρφωσης και εφαρμογής της Παιδαγωγικής Freinet στη δημόσια εκπαίδευση».
Το πρόγραμμα απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς των δημόσιων σχολείων της Π/θμιας και της Δ/θμιας εκπαίδευσης των Περιφερειακών Διευθύνσεων Εκπαίδευσης α) του νομού Αττικής, β) των νομών Αργολίδας, Αρκαδίας, Μεσσηνίας και Λακωνίας.
Η επιμόρφωση προσφέρεται από επιμορφωτική ομάδα εκπαιδευτικών της παιδαγωγικής ομάδας «Το Σκασιαρχείο– Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας». Συνεργάζονται Τμήματα του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου καθώς και επιμορφωτές από το γαλλικό δίκτυο Freinet (ΙCEM).
Πρόγραμμα Πιλοτικού προγράμματος Αττικής. Τόπος: Αθήνα
Το πρόγραμμα υλοποιείται από τα μέλη της Παιδαγωγικής ομάδας εθελοντικά και προσφέρεται δωρεάν για τους εκπαιδευτικούς.Διαβάστε την εγκύκλιο και υποβάλλετε την αίτησή σας μέσα από την ιστοσελίδα του ΙΕΠ.https://www.iep.edu.gr/services/mitroo/login.php
Η παιδαγωγική Φρενέ είναι συνυφασμένη με το τυπογραφείο στο σχολείο καθώς πρώτος ο Σελεστέν Φρενέ από το 1920 εισήγαγε την τεχνική του τυπογραφείου στην παιδαγωγική διαδικασία ως ένα εργαλείο ελεύθερης έκφρασης των μαθητών.
Σκηνές αντίστοιχες με αυτές που βλέπουμε στην ταινία «Το
Σκασιαρχείο», όταν ο δάσκαλος ανοίγει μπροστά στους έκπληκτους μαθητές του το
δέμα με τα τυπογραφικά στοιχεία, ξετυλίχτηκαν πριν λίγες μέρες στο 4ο Δημοτικό
σχολείο Ταύρου.
Ήταν η Τρίτη 28/5 όταν
ανοίξαμε το βαρύ δέμα από τη Λήμνο. Μεγάλη η συγκίνηση για τα μέλη του «Σκασιαρχείου» που ήταν παρόντα όταν είδαν
να εμφανίζεται μπροστά τους το δικό τους τυπογραφείο.
Με πρωτοβουλία δάσκαλου
Θανάση Παπαδόπουλου, είχαν φτάσει από τη Λήμνο οι κάσες με τα τυπογραφικά
στοιχεία και τα άλλα σύνεργα που ανήκαν στο οικογενειακό του τυπογραφείο και
τώρα, μετά τη δωρεά, αποτελούν ιδιοκτησία του Σκασιαρχείου.
Με τη συμμετοχή παιδιών του
σχολείου το τυπογραφείο μπήκε σε λειτουργία. Στην πρώτη πειραματική λειτουργία.
Με την καθοδήγηση του Θανάση Παπαδόπουλου όλοι μαζί στοιχειοθέτησαν τις πρώτες
φράσεις, μελάνωσαν τα στοιχεία και τύπωσαν τα πρώτα χαρτιά.
Ο καθένας πήρε από ένα ως
πολύτιμο ενθύμιο.
Ως προσωρινός χώρος εγκατάστασης του τυπογραφείου επελέγη το πρωτοπόρο 4ο Δημοτικό σχολείο Ταύρου, αλλά από τη νέα σχολική χρονιά θα αρχίσει τα ταξίδια του.
Το Σάββατο 8/6/2019 μέλη της Ομάδας «Κόρτσακ» του Σκασιαρχείου θα είναι στην Πάτρα για ένα εργαστήριο για το Ολοκαύτωμα και την Εκπαίδευση.
Από το 2012 που ήταν «Έτος Κόρτσακ» οι δράσεις μας είναι διαρκείς και αφορούν πολλές συνεργασίες (με το θέατρο «Εμπρός», τον Συνήγορο του Παιδιού, το θέατρο «Πόρτα» και το Θέατρο «Άλφα», την Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και τις εκδόσεις «Γαβριηλίδη»). Το Αντιφασιστικό Μέτωπο Παιδείας, οι αντιφασιστικοί και ιστορικοί περίπατοι στο κέντρο της Αθήνας, οι μεταφράσεις τους έργου του που ετοιμάζουμε και έχουμε ήδη κάνει και ο υποτιτλισμός ταινιών που αφορούν τον αφορούν, είναι σταθμοί αυτής της πορείας.
Το εργαστήριο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς που
θέλουν να δουλέψουν στην τάξη την ιδέα του Ολοκαυτώματος. Όλα τα υλικά αυτού
του εργαστηρίου έχουν παραχθεί από την παιδαγωγική ομάδα «Το Σκασιαρχείο».
Δουλέψαμε αναλύοντας τα προσφάτως μεταφρασμένα από τη Φωτεινή Παπαρήγα
ημερολόγια αυτού του δασκάλου. Τα ημερολόγια είναι υλικά για να δημιουργηθούν
οι διαφορετικές προοπτικές – ομάδες (αντίσταση, συνεργασία, προσφυγιά,
δικαιώματα των παιδιών), πάνω στο έργο και τη ζωή αυτού του Πολωνού δασκάλου
του Ολοκαυτώματος. Οι προτάσεις από τα ημερολόγια εναλλάσσονται από
διαφορετικές φωνές προκειμένου να αποδοθεί η σύγχυση, η πολυφωνία, η
διαφορετική κάθε φορά προοπτική και η τελική επιλογή της κριτικής σκέψης. Η δημιουργία
των τεσσάρων ομάδων αποβλέπει στη ρητορική αντιπαράθεση με βάση ένα κεντρικό
πρόσωπο που είναι η μάσκα του δασκάλου, το οποίο ζητά ν’ ακούσει από τις ομάδες
τις προοπτικές, να τις συμβουλευτεί και να επιλέξει το καλύτερο ιστορικά
(δεσμευτικά). Στόχος είναι να επιτευχθεί η εμπλοκή των εκπαιδευτικών και η
ενσυναίσθησή τους σε θέματα της προσφυγιάς και του ολοκαυτώματος.
Στα ορφανοτροφεία που διηύθυνε ο Γιάνους Κόρτσακ κατάφερε
να θέσει σε εφαρμογή τα παιδαγωγικά του οράματα, να δημιουργήσει δηλαδή μια
«κοινότητα», όπου όλα τα παιδιά ως ισότιμα μέλη καλούνταν να παίρνουν αποφάσεις
και να διαχειρίζονται τη ζωή τους ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Για τον σκοπό
αυτό εφάρμοσε τέσσερα παιδαγωγικά είδη εκμάθησης της δημοκρατίας:
Το Δημοψήφισμα
Το Κοινοβούλιο των παιδιών
Το Δικαστήριο των παιδιών
Συγκεντρώσεις-Συζητήσεις
(όπως επίσης το
γραμματοκιβώτιο, η εφημερίδα -παιδική δημοσιογραφία, το ραδιόφωνο κτλ.)
Το
πρωτοποριακό του έργο έληξε απότομα το 1942, με τη μεταγωγή του ίδιου και των
παιδιών ‘του’ από το γκέτο της Βαρσοβίας στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα. Το
τέλος του όμως, το οποίο αναμφίβολα υπήρξε τραγικό και ηρωικό, μιας και του
δόθηκε η δυνατότητα να σωθεί, αλλά προτίμησε να πεθάνει μαζί με τα παιδιά,
τείνει να επισκιάζει την πνευματική του κληρονομιά. [Μπ.Μπ.]
Κοινωνικά Κινήματα, Παιδαγωγική και Κοινότητα /Δουλεύοντας συνεργατικά με τα παιδιά στο σχολικό κήπο
Χαράλαμπος Μπαλτάς
Η δημιουργία μιας συνεργατικής τάξης Freinet στο σχολείο θέτει διάφορα προτάγματα. Οι μετασχηματισμοί αφορούν τα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς και την κοινότητα. Το σχολείο εισάγει δημόσια νοήματα που αντλούνται από τον ιδιωτικό και δημόσιο κόσμο των οικογενειών των παιδιών, τα επεξεργάζεται και τα επιστρέφει στην κοινότητα με διάφορες μορφές. Αυτό είναι και το τρίπτυχό μας στην παιδαγωγική Freinet και στην ομάδα μας, το «Σκασιαρχείο»: τάξη – αυλή – κοινότητα. Τα κοινωνικά κινήματα (σπόροι, λαχανόκηποι, χωρίς μεσάζοντες, ποδήλατα, δημόσιοι χώροι, κοινά) σ’ αυτή την προβληματική προηγούνται και προμηθεύουν τα δημόσια νοήματα. Επίσης η πολιτική όπως ο σχεδιασμός για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας ή η περαιτέρω καπιταλιστικοποίηση των σχέσεων παραγωγής σ’ ένα πλαίσιο κοσμοπολιτισμού.
Το σχολείο βρίσκεται σε μια δίνη να αναπαράγει, να μετασχηματίζει ή να συγκροτεί την κατασκευή της παιδικής ηλικίας. Οι αλλαγές σ’ αυτήν και η ηγεμονία του ψηφιακού άυλου πολιτισμού θέτουν τους όρους της πολιτισμικής σύγκρουσης της κυριαρχίας με τις αντιστάσεις. Το σχολείο της κοινότητας είναι αυτό που αποβλέπουμε. Η κοινωνική παιδαγωγική της ελπίδας και της πολιτικής υπόσχεσης για να έχουμε μη αλλοτριωτικές σχέσεις παραγωγής είναι αυτό που δοκιμάζουμε στη συνεργασία και τον συνεταιρισμό. Και θέτουμε ως δυνατότητα όλα να λεχθούν (και να εικονοποιηθούν) όλα τα ταμπού που αποτελούν τις γκρίζες ζώνες μια μη θετικιστικής μεθοδολογίας και επιστημολογίας στην φαινομενολογική πρόσληψη του κόσμου: της οικονομίας, των ζώων, του θεού, του σώματος, του φύλου, της ιστορίας, της αφής, της πολιτικής, του δημόσιου χώρου και της ιστορίας.
Σ’
αυτά απαντάμε με θεσμούς των παιδιών, ρουτίνα, επιτελέσεις χώρου και χρόνου,
τεχνικές Freinet, ψυχανάλυση, συλλογικές δράσεις και από –
σχολειοποίηση. [deschooling]. Και ο κήπος είναι ένας από τους θεσμούς της
θεσμικής παιδαγωγικής μας που συνεισφέρει σ’ αυτά. Ο κήπος στην πόλη είναι η λιγοστή
φύση που απέμεινε, τα φυτά και τα ζώα που παίρνουν μέρος στη διαδικασία του
κύκλου της ζωής κι αποτελούν το ασυνείδητο της ανθρωπότητας και της παιδικής
ηλικίας, απέναντι στο πως εκφράζονται, με συμφιλίωση ή εχθρικότητα. Τα
συναισθήματα επινοούνται εκ νέου μέσα από τον κόσμο των φυτών και των ζώων. Ο
πολιτισμός (ο κήπος ως αναπαράσταση) υποκαθιστά όλο και πιο πολύ τη φύση. Και η δυσφορία γι’ αυτόν γίνεται ορμή ζωής και
θανάτου (καταστροφή). Βεβήλωση σ’ αυτήν την περίπτωση δεν είναι η καταστροφή –
αυτή είναι κοινός τόπος στην παθολογία του φιλελευθερισμού – αλλά ο έρωτας, η
ορμή της ζωής, το αποκεντρωμένο υποκείμενο που δεν εξαντλείται στο πρώτο ενικό
πρόσωπο (όλα είναι εγώ) και οι νέες χρήσεις της πόλης από τα παιδιά.
Το
να φέρουν κάτι από τον κόσμο της φύσης τα παιδιά στο σχολείο είναι η μινιατούρα
ενός λιλιπούτειου κόσμου που εκφράζεται με την χειρονομία και την συμβολική
ανταλλαγή. Με τον κήπο γράφεται πάλι η ιστορία του χεριού, τόσο χρήσιμο στην
παιδαγωγική μας. Η διαφοροποίηση των χεριών θα μπορούσε να είναι η ιστορία της
ανθρωπότητας, από το όπλο μέχρι το πιάνο και τον σημερινό αντίχειρα. Η αφή και
η κίνηση (γνωρίζοντας όμως πολλά παιδιά τα στερούνται ή τα αναπληρώνουν), να τα
δυο στοιχεία της παιδαγωγικής μας, σε μια περίοδο που το άγημα τίθεται υπό άρση
στον φιλελευθερισμό. Ο βαθύς κοινοτισμός και υλισμός είναι αυτό που
χαρακτηρίζει τις τεχνικές του κινήματος Freinet και ο τόπος της γλώσσας
στη Θεσμική Παιδαγωγική (Συμβούλιο τάξης, Τι Νέα;, Παιδικό δικαστήριο,
φιλοσοφία με παιδιά, Νόμοι, Σύνταγμα, Συνέλευση των ζώων, Συνελεύσεις των
παιδιών). Αυτά προϋποθέτουν και την εξέλιξη της συνεργατικής τάξης σε
δημοκρατική, συνεταιριστική και υπαίθρια. Το τι φέρνουν τα παιδιά στο σχολείο
(με την τεχνική Τι Νέα;), το τι αποφασίζουν (Συμβούλιο τάξης), το τι πόρους
αξιοποιούν (Συνεταιρισμός), με ποιον «άλλο» τα μοιράζονται (αλληλογραφία) και
το πως συνεισφέρουν καθημερινά ως (συν) εργάτες και παραγωγοί (πλάνα εργασίας
συλλογικά, διαφοροποιημένα και ατομικά), είναι αυτά που εξελίσσουν το σχολείο
της κοινότητας.
Ο
κήπος, όπως και οι άλλοι θεσμοί (εφημερίδα, Καραγκιόζης, βιβλιοθήκη, ερευνητικά
σχέδια, χάρτες) περιποιείται από τα παιδιά.
Στην παιδαγωγική Freinet
η διαφορά με την παραδοσιακή παιδαγωγική είναι στο «από ή για τα παιδιά». Η παραδοσιακή
παιδαγωγική εργάζεται «για τα παιδιά» και ο κήπος είναι κατευθυντικός από την
διδάσκουσα. Στη δική μας παιδαγωγική το συμβούλιο της τάξης και ο συνεταιρισμός
είναι μη – κατευθυντικά για την δημιουργία του σχολικού κήπου. Είναι η τέταρτη
τεχνική του Freinet και προηγούνται η κατάργηση της έδρας, η
δημιουργία του συνεταιρισμού και το ελεύθερο κείμενο. Με τα λόγια του ίδιου του
Celestin Freinet:
«Αν
το σχολείο διαθέτει κήπο, παραχωρήστε τον στα παιδιά που θα τον καλλιεργήσουν
μόνα τους με τη βοήθεια και στις συμβουλές σας, υπό την αιγίδα και αποκλειστικό
όφελος του συνεταιρισμού τους. Διαφορετικά φροντίστε να αποκτήσετε ένα κήπο όσο
γίνεται ποιο κοντά στο σχολείο: λαχανόκηπο, πρασιές, οπωροφόρα, φυτώριο,
κυψέλη, πουλιά, κότες, κατσίκες, ανάλογα με τη περιοχή, τις προτιμήσεις και τις
δυνατότητες. Έξοδο: κανένα, ενώ η δαπάνη καλύπτεται ή και υπερκαλύπτεται
οπωσδήποτε από τα έσοδα της εκμετάλλευσης». (Σελεστέν Φρενέ, Το σχολείο του λαού, σελ.
141, Οδυσσέας, Αθήνα 1977).
Κι
ο πιο κοντινός μας πριν φτιάξουμε και το δικό μας είναι το Πάρκο Ναβαρίνου –
δέκα χρόνια τώρα. Έτσι και στις 17/5/2019 πήγαμε στο πάρκο την ώρα που γίνονταν
εργασίες για να γίνει μια μεγάλη παιδική χαρά! Φυτέψαμε καλαμπόκια για να τα
ψήσουμε το καλοκαίρι, παίξαμε θέατρο, ποτίσαμε, ζωγραφίσαμε και διαβάσαμε τα
βιβλία της υπαίθριας βιβλιοθήκης μας. Και είδαμε και τα λάχανα και τα
κουνουπίδια που είχαμε φυτέψει να έχουν μεγαλώσει! Ξεχωρίσαμε το «Πλανόδιο
Πάρκο» (Πατάκης 2007) του Αντώνη Παπαθεοδούλου και το ξεψαχνίσαμε!!! Και μετά
παίξαμε στην παιδική χαρά και κάναμε μάθημα στα «θρανία της άνοιξης»!! Στη
διαδρομή μοιράζαμε φυλλάδια από την οργάνωση «Τροχαία Εγκλήματα SOS»
και τα παιδιά ζητούσαν από τους/ τις οδηγούς να προσέχουν τα παιδιά και να
πηγαίνουν με τριάντα (30) χιλιόμετρα μέσα στην πόλη. Μαζί μας και η κυρία
Σουζάνα και η κυρία Σοφία που αυτή τη φορά τραβούσαν πλάνα για την ταινία που
ετοιμάζεται και αφορά στην παιδαγωγική Freinet στο 35ο
Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.
Ας κάνουμε όμως μια αναδρομή. Στην ιστορία του σχολικού κήπου του μεσοπολέμου μπορούμε να δούμε τις πρώτες επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών στα γεωργικά σχολεία από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και τη σχέση του κήπου με τον συνεταιρισμό. Ο πρώτος δάσκαλος του 35ου Δημοτικού Εξαρχείων, ο Παναγής Δημητράτος, έχει στο αναγνωστικό που έχει γράψει της β’ δημοτικού «Χαρούμενα Παιδιά» (1937) ένα χαρακτηριστικό κεφάλαιο που δείχνει την πρωτοβουλία και την επιθυμία των παιδιών (σήμερα υπό διερώτηση) να έχουν ένα δικό τους κήπο. https://skasiarxeio.files.wordpress.com/2019/05/ce9f-ce9ace97cea0ce9fcea3-cea4ce9fcea5-cea3cea7ce9fce9bce95ce99ce9fcea5-ce94ce97ce9cce97cea4cea1ce91cea4ce9fcea3-1937.doc
Στα μεταπολεμικά χρόνια της δεκαετίας του ’50 μπορούμε να δούμε την αναβίωση του συνεταιρισμού μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Η παραδοσιακή διδασκαλία όμως είναι κυρίαρχη, με λίγες τομές στην κατεύθυνση της αυτοδιαχείρισης. Ο εκσυγχρονισμός των κυβερνήσεων ως στάση τα επόμενα χρόνια έδωσε στον κήπο μια κατεύθυνση πρότζεκτ ως πρόγραμμα που του αφαίρεσε τη συνολική δυναμική της παιδαγωγικής με τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Ωστόσο είχαμε τη δημιουργία λίγων συνεταιριστικών σχολείων. Όπως είχαμε και κήπους χωρίς συνεταιρισμούς. Όμως τα όσα συνεταιριστικά σχολεία έχουμε, 20 περίπου στον αριθμό, είναι αυτά που δείχνουν το δρόμο που έχουμε να διανύσουμε για να συνδεθούν με την παιδαγωγική Freinet.
Σήμερα στα χρόνια της ελληνικής κρίσης (2010-)
είμαστε μπροστά στη συνεργασία των κοινωνικών κινημάτων με την παιδαγωγική Freinet,
την επινόηση εκ νέου της επιθυμίας των παιδιών, τις α – δυνατότητες του
ψηφιακού και υλικού κόσμου και τη δημιουργία του ανοιχτού σχολείου της
κοινότητας (έναντι του ψηφιακού, του ‘δημοκρατικού’ και του κοινωνικού που
δοκιμάστηκαν από τις πολιτικές δυνάμεις του νέο – φιλελευθερισμού). Η περίοδες
της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, του κινήματος χωρίς μεσάζοντες και η
δημιουργία των λαχανόκηπων στα σχολεία, συσχετίζεται με την ταινία του κινήματος
Freient «Η τιμή και το κέρδος – η πατάτα» (1932) που προβάλλεται
στα χρόνια της ελληνικής κρίσης. Ο κήπος βλέπει. Βλέπει το μάθημα της «Μελέτης
Περιβάλλοντος» να μην γίνεται η πολιτειότητα των παιδιών, ενώ προηγείται της
«Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής». Αλλά
και η πολιτική δεν διδάσκεται. Και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών μπορεί να
είναι (δεν είναι ακόμα) εκ νέου οι ετερότητες στην εκπαιδευτική πράξη: ο/η
γεωπόνος, ο πολιτικός, ο αρχιτέκτονας, ο ψυχαναλυτής, ο καλλιτέχνης, ο γιατρός
και ο τυπογράφος.
Όμως
υπάρχουν σχολεία που δουλεύουν εναλλακτικά με την παιδαγωγική Freinet.
Μια ομάδα εκπαιδευτικών στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων–
«Ναπολέων Λαπαθιώτης» έχει δοκιμάσει τα τελευταία 20 χρόνια διαφορετικές μορφές
οικειοποίησης της φύσης. Τον εγγραμματισμό στον κόσμο των συναισθημάτων των
παιδιών με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα που έγινε βιβλίο «Αισθάνομαι, Συναισθάνομαι,
Εκφράζομαι» (2004). Στο ολοήμερο σχολείο, όταν η διατροφή άρχισε να γίνεται
κεντρική στα δημόσια σχολεία, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα που έγινε κι αυτό βιβλίο «Υπόθεση
δική μου, η διατροφή μου» (2005). Με την παρουσία του ΚΕΘΕΑ, την πρόληψη και το περιοδικό «Ανεμόπτερο» (2006)
την δυνατότητα δημιουργίας ενός κήπου που δεν ήταν εφικτή λόγω στατικότητας του
κτηρίου. Τη δημιουργία ενός κήπου στο Πάρκο Ναβαρίνου του 35ου από
την πρώτη συνέλευση και την από – σχολειοποίηση, όπως μπορούμε να τη δούμε στο
σχολικό έντυπο «Οι φιλίες των παιδιών» (2008 – 2013). Εκεί κάνουμε φυτέματα,
μαζεύουμε τις ελιές, κάνουμε κομποστοποίηση, διαβάζουμε ποίηση, παίζουμε
Καραγκιόζη ή γίνονται εκδηλώσεις για τα παιδιά. Τώρα γίνεται μια μεγάλη παιδική
χαρά! Το βιβλίο μας «Τα παιδιά – πουλιά των Εξαρχείων» (2013) με την τεχνική
της αλληλογραφίας της παιδαγωγικής μας και το (λογοκριμένο) αναγνωστικό «Οι
φιλίες των παιδιών» (2014) με την τεχνική «όχι πια αναγνωστικά», βρίθει κειμένων
για το Πάρκο Ναβαρίνου και τον κήπο μας. Τα κοινωνικά κινήματα και η παιδαγωγική
συνεργάζονται για την κοινότητα. Επίσης με τις διαδρομές στο Πεδίο του Άρεως,
την συνεργασία με τους γεωπόνους, τις γνώσεις για το «κόκκινο σκαθάρι», τα
φυτολόγια και την υπαίθρια διδασκαλία (2008 – 2018). Τη «σαλάτα του αγρότη»
(φυτέματα με μαρούλια κι όλα τα λαχανικά) τη σχολική χρονιά του 2013, με το
αίτημα για πράσινο στο σχολείο να μένει ανικανοποίητο από τον δήμο. Όπως και με
τη διαπλάτυνση των οδών Σουλτάνη – Ζαΐμη με αρχιτεκτονικά σχέδια και τη φύτευσή
τους το 2016. Και με την αρχιτεκτονική ομάδα τώρα το 2019 που αλλάζουμε τις
εισόδους στο σχολείο συνδέοντας τον κόσμο των φυτών μ’ αυτόν των βιβλίων. Με
όλα αυτά δοκιμάζουμε εκ νέου τις σχέσεις των παιδιών με την «λίγη φύση» της
πόλης.
Τέλος
δοκιμάζουμε τη δημιουργία της υπαίθριας τάξης από το 2017 και του σχολικού
κήπου (με φυτέματα, κομπόστ, γλάστρες από ανακύκλωση, εργαλεία) με υπαίθρια
«Μελέτη Περιβάλλοντος» και με μάθημα στον πλάτανο ή το κυπαρίσσι. Ένα χώρο στον
πρώτο όροφο που ο αρχιτέκτονας του σχολείου Νικόλαος Μητσάκης τον ήθελε να
χρησιμοποιείται από τα παιδιά και τόσα χρόνια ήταν απαγορευμένος. Τα παιδιά στην παιδαγωγική Freinet
έχουν πολλές αρμοδιότητες που προκύπτουν από το Συμβούλιο της τάξης. Εδώ είναι
κηπουροί που κάνουν αυτοψία του χώματος, με μπουκάλια νερού, σπορείς που
φέρνουν σπόρους ή μοσχεύματα, φλούδες ή οργανικά υπολείμματα για κομπόστ και
αρχιτέκτονες του πράσινου χώρου. Μόνο να φυτεύεις καλαμπόκι από παραδοσιακούς
σπόρους (που έχεις κρατήσει από την προηγούμενη χρονιά) που τόσο αρέσει στα
παιδιά και να φυτεύουν και
μεταλλαγμένους σπόρους καλαμποκιού από ζωοτροφές και να μη φυτρώνει τίποτα,
φτάνει να μιλάς για τον κήπο, τη διατροφή και την παγκοσμιοποίηση. Και να
αντιστέκεσαι μαζί με άλλους.
Στην
εφημερίδα τοίχου της β’ τάξης «Τ’ αετόπουλα» (2018, 2019) όλα αυτά ονομάζονται
«τα θρανία της άνοιξης». Στην αρχιτεκτονική παρέμβαση που έχουμε στην μια πόρτα
του σχολείου που βλέπει στην οδό Σουλτάνη τα φυτά και τα βιβλία πάνω της να
συγκατοικούν αρμονικά. Όπως και με την φιλαναγνωσία στο Πεδίο του Άρεως, με το
καρότσι κήπου που έχουμε πάνω του τα βιβλία της γειτονιάς. Η βιβλιοθήκη και η
λειτουργία της στο Πεδίο του Άρεως είναι μια ακόμη συνομιλία του βιβλίου με τη
φύση. Το σχήμα πια που ακολουθούμε κι όλο και πιο πολύ υπηρετούμε είναι
κοινότητα, υπαίθρια τάξη, τάξη και αυλή, με όποια φορά κρίνουμε ως καλύτερη για
την παραγωγή του εκπαιδευτικού έργου. Το οποίο είναι και πολιτικό για την
οικολογία, τη συμβατική γεωργία, τα φυτοφάρμακα, τους γεωργούς που κακομεταχειρίζονται
τη φύση αλλά κι αυτούς που την αγαπούν, τους παραδοσιακούς σπόρους, τις
μέλισσες, τους μεταξοσκώληκες, τα παραδοσιακά φυτά και δέντρα της γειτονιάς,
τον έρωτα και τον θάνατο στα Εξάρχεια αυτών που δημιουργούν και αντιστέκονται,
όπως το Πάρκο Ναβαρίνου κι αυτών που καταστρέφουν (και καταστρέφονται). Σε μια
γειτονιά που οικοδομήθηκε από τους αρχιτέκτονες πάνω σε γη με αμπέλια, ελιές,
συκιές, μουριές και λεύκες, με κατοικίες με γαζίες, βιολέτες και βασιλικούς, με
δεντροφύτευση του Λόφου του Στρέφη μετά το 1925, με το πάρκιγκ να γίνεται πάρκο
στην οδό Ναβαρίνου μετά το 2009 και μ’ ένα φυτώριο στο Πεδίο του Άρεως που θα
λειτουργήσει πάλι από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο για τα σχολεία μετά το 2019, η
πρόκληση είναι μεγάλη. Καθώς επίσης γίνεται μεγαλύτερη με την τοπικότητα της
λογοτεχνίας που λίγες γειτονιές βλέπουν τις οδούς τους και τα σπίτια τους να
γίνονται τοπίο ιστοριών, μαρτυριών, κοινότητας και ιστορικών αλλαγών για το
πρόταγμα μιας διαφορετικής κοινωνίας. Στις κυρίαρχες αναπαραστάσεις των ΜΜΕ και
τον κυρίαρχο και ηγεμονικό πολιτισμό των υπηκόων – υποκειμένων που αναπαράγουν
την κυριαρχία, μια άλλη παράσταση επιτελείται καθημερινά στη γειτονιά με τα
παιδιά, τις συνελεύσεις και το σχολείο της κοινότητας. «Ο κήπος βλέπει», ένας
στίχος του Οδυσσέα Ελύτη, ένα πρόταγμα για την πολύπαθη γειτονιά των Εξαρχείων.
Ο
Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων
και μέλος της παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο – Πειραματικοί Ψηλαφισμοί για
ένα Σχολείο της Κοινότητας». babisbaltas1@gmail.com
ΔΙΚΤΥΟ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ
ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ FREINET
(Πρωτοβάθμια & Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση)
To Δίκτυο
Συνεργατικών Σχολείων Κρήτης, σε συνεργασία με την παιδαγωγική ομάδα Ρεθύμνου
«Για ένα Δημοκρατικό Σχολείο», συνεχίζουμε τις δράσεις για τη διάδοση της
Παιδαγωγικής Freinet, της
Θεσμικής και Κριτικής Παιδαγωγικής και σας προσκαλούμε στην 5η συνάντηση για το Δίκτυο Συνεργατικών
Σχολείων Κρήτης με την Παιδαγωγική Freinet, το Σάββατο
11 Μαΐου 2019 στην (πρώην) Δημοτική Βιβλιοθήκη (Αγίας
Βαρβάρας 26, Παλαιά Πόλη, Ρέθυμνο), που έχει
πλέον παραχωρηθεί στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Ρεθύμνου.
Σε αυτή, όπως και σε
κάθε μας συνάντηση, θα προσεγγίσουμε για αρχή την πρακτική του Freinet «Τι
νέα;», θα ακολουθήσουν παρουσιάσεις παιδαγωγικών πρακτικών και εργαλείων που
έχουν δοκιμαστεί στο σχολείο από μέλη του Δικτύου και θα ολοκληρώσουμε με τη
συνέλευση του Δικτύου, εξασκώντας έτσι άμεσα και βιωματικά άλλη μία πρακτική
αξιοποιήσιμη στο σχολικό περιβάλλον: την πρακτική του συμβουλίου.
Σάββατο
11 Μαΐου 2019
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΔΙΚΤΥΟΥ
9:30 – 10:00 Προσέλευση
10:00 – 10:30 Γνωριμία νέων μελών – «Τι νέα;»
10:30 – 11:30 Ομαδοσυνεργατική μάθηση και Συμβούλια
τάξης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση – Παρουσίαση από μέλος του
Δικτύου
11:30 – 11: 45 Διάλειμμα
11:45 – 12:45 Σχολική εφημερίδα με την παιδαγωγική Freinet
–
Παρουσίαση από μέλος του Δικτύου
12:45 – 13:45 Συνέλευση Δικτύου
13:45 – 14:00 Απολογισμός Συνάντησης Δικτύου
Για την καλύτερη οργάνωση της
συνάντησης θα θέλαμε να μας αποστείλετε το συντομότερο δυνατό ένα μήνυμα στο diktyofreinetkritis@gmail.com αναγράφοντας:
ονοματεπώνυμο, σχολείο, ειδικότητα, τηλέφωνο και email, δηλώνοντας τη συμμετοχή
σας στο 5ο Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων Κρήτης. Σε περίπτωση δυσκολίας επικοινωνίας
μέσω mail επικοινωνήστε στο 6988282015, ώρες 18:00-21:00.
Σας περιμένουμε με χαρά!
Συνεργατικά,
η συντονιστική επιτροπή του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων
Κρήτης
Το Δίκτυο Συνεργασίας Εκπαιδευτικών και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας διοργανώνουν το Σάββατο και την Κυριακή 11 και 12 Μαΐου ένα διήμερο εκδηλώσεων για την παιδαγωγική Freinet σε συνεργασία με την Παιδαγωγική Ομάδα Σκασιαρχείο-Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας.
Το
διήμερο θα πραγματοποιηθεί στο χώρο του 4ου Δημοτικού Σχολείου
Σητείας, με προσκεκλημένες δυο εκπαιδευτικούς- μέλη της Παιδαγωγικής Ομάδας
Σκασιαρχείο, τη Στέλλα Μπαδικιάν* και τη Φωτεινή Παπαρήγα**.
Αναλυτικότερα,
το πρόγραμμα του διημέρου έχει ως εξής:
Σάββατο 11 Μαΐου 10πμ-1μμ:
1. Προβολή της ταινίας «Η μάθηση είναι
ιερή!: στα πρώτα βήματα μιας τάξης Freinet (2014)» και ανοιχτή συζήτηση.
Λίγα λόγια για την ταινία: Τα ζητήματα
που συνδέονται με τους προβληματισμούς για το σημερινό δημόσιο σχολείο αφορούν
την αναζήτηση νοήματος στη σχολική ζωή. Το νόημα για την εκπαιδευτική
διαδικασία δεν είναι κάτι δεδομένο. Η σχολική αποτυχία οφείλεται εν πολλοίς
στην απώλεια νοήματος. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται αντικείμενο κριτικής
όταν απουσιάζει το νόημα. Στην ταινία της Delphine Pinson, Η μάθηση είναι ιερή!
Στα πρώτα βήματα μιας τάξης Freinet (2014) η έμφαση είναι στην τάξη, τον τόπο
της καθημερινής συνάντησης των παιδιών. Η τάξη και το νόημα καλούνται να
συμφιλιωθούν. Το φιλμ πραγματεύεται ακριβώς αυτό, την καθημερινότητα ενός
σχολείου που εργάζεται με τις τεχνικές Freinet. Παράλληλα πέρα από την τάξη,
παρακολουθούμε και τα άλλα μέρη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως: την αυλή,
τον σχολικό κήπο και την κοινότητα, καθώς και τις εξόδους των παιδιών σε μέρη
πιο μακρινά. Και με την αλληλογραφία, μία από τις τεχνικέςFreinet, σε ακόμη πιο
μακρινά μέρη.
Περιγραφή εργαστηρίου: Οι τεχνικές
Φρενέ είναι διαδικασίες αλληλοεξαρτώμενες, αλλά και αυτόνομες. Η τεχνική «Τι
νέα;» μπορεί να προηγηθεί όλων, θα λέγαμε ότι είναι ο κοινός παρονομαστής όλων.
Είναι ο δίαυλος επικοινωνίας με την ψυχή του παιδιού και με την κοινωνία, καθώς
κάθε παιδί είναι μέλος μιας πολιτιστικής κοινότητας. Δίνει το κίνητρο για
προφορικό λόγο και οργανώνει τους μαθησιακούς στόχους με βάση τα ενδιαφέροντα
των μαθητών. Από την άλλη, το συμβούλιο τάξης είναι το εργαλείο που επιλύει
προβλήματα, ενδοσχολικά και μη. Είναι το πρώτο βήμα για την ανάληψη ευθυνών και
τη διαμόρφωση του ενεργού πολίτη. Στο εργαστήρι, έπειτα από μια σύντομη
παρουσίαση των δύο προαναφερθεισών τεχνικών θα προχωρήσουμε σε μια πρακτική
εφαρμογή του «Τι νέα;» και του «Συμβουλίου τάξης» έτσι ώστε οι καθηγητές να
μπορούν άμεσα να τα εφαρμόσουν στις τάξεις τους.
Κυριακή 12 Μαΐου 9πμ-12μμ:
Παράλληλα εργαστήρια
1. «Ομάδες
στην συνεργατική τάξη» (εμψυχώτρια: Στέλλα Μπαδικιάν)
Περιγραφή εργαστηρίου: Η μάθηση με
φυσικό τρόπο, εξερευνώντας και ανακαλύπτοντας, γίνεται μέσα από συνεργασία,
όπου δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να αναπτύξει δεξιότητες κοινωνικές και
επικοινωνίας. Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες, αλλά και όλη η τάξη αποτελεί μία
ομάδα. Τα μέλη της ομάδας αλληλο-στηρίζονται προκειμένου να επιτύχουν τον κοινό
στόχο. Οι μαθητές εργάζονται για να λύσουν θέματα από την καθημερινή ζωή,
συζητούν, επικοινωνούν, φαντάζονται μαθαίνοντας βασικές έννοιες των φυσικών
επιστημών.
Περιγραφή εργαστηρίου: Θα λέγαμε ότι η
τεχνική «ελεύθερο κείμενο» είναι η μεγάλη εφεύρεση του Φρενέ. Είναι μια πρακτική
διαπερνά κάθετα όλες τις άλλες τεχνικές, τι νέα;, πλάνα εργασίας, αλληλογραφία,
σχολική εφημερίδα, μικρά βιβλία, κινηματογράφο κ.ά. Σύμφωνα με αυτή την τεχνική
το παιδί εκφράζεται ελεύθερα για τα θέματα που το απασχολούν και ψηλαφώντας
γλωσσικές μορφές και ύφη έρχεται σε επαφή με την τέχνη του λόγου, τη
λογοτεχνία. Οι μαθητές δεν εκτελούν μια σχολική άσκηση που προορίζεται να
διαβαστεί από τον δάσκαλο, αλλά δημιουργούν έργα που έχουν νόημα, γράφουν για
να διαβαστούν από πραγματικό κοινό. Το σχολείο ανοίγει την πόρτα του στη ζωή
και την κοινωνία, κάτι που δίνει κίνητρο για μάθηση. Δουλειά του δασκάλου είναι
να συνδέει τους λογοτεχνικούς ψηλαφισμούς του παιδιού με έργα της εγχώριας και
παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στο εργαστήρι, με αφόρμηση εικόνες, μουσική και
λογοτεχνικά κείμενα, θα βιώσουμε την εμπειρία του «συγγραφέα».
Η προβολή ταινίας και η συζήτηση είναι
ανοιχτές στο κοινό, ενώ για τη συμμετοχή στα εργαστήρια απαιτείται δήλωση
συμμετοχής. Όλες οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται δωρεάν.
Στα εργαστήρια μπορούν να συμμετέχουν
εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, γονείς, καθώς και
κοινωνικοί επιστήμονες ή λειτουργοί υγείας.
Δηλώσεις συμμετοχής για το εργαστήρι στο
2843029620 ή στο sitia@selfhelp.gr μέχρι την Παρασκευή 10 Μαΐου. Καθώς ο
αριθμός θέσεων είναι περιορισμένος θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
Στις 7/ 5/ 2019 θα πραγματοποιηθεί έκτακτη Γενική Συνέλευση σύμφωνα με την απόφαση του ΔΣ (έχει σταλεί στα e-mail).Τόπος: Γραφεία του SOS Τροχαία Ατυχήματα, οδός Πατησίων 48. Ώρα: 18.00.
Σας περιμένουμε όλους-ες, τα μέλη του Σκασιαρχείου και όσες-ους επιθυμούν να γίνουν νέα μέλη! Στη δική μας προσπάθεια, χρειάζεται συμμετοχή και συνεργασία όλων!
Οι Συντονίστριες Εκπαιδευτικού Έργου ΠΕ60 του 6ου ΠΕΚΕΣ Αττικής, Κυριακή Μέλλιου και Αζναουρίδου Φωτεινή διοργάνωσαν επιμορφωτική ημερίδα τη Δευτέρα 8 Απριλίου 2019 με τίτλο:
«Από
την τάξη του Φρενέ στο Δημοκρατικό Σχολείο».
Η ημερίδα
οργανώθηκε σε συνεργασία με τις νηπιαγωγούς Νίκη Κοκκινοπλίτη, (μέλος της
Παιδαγωγικής ομάδας «Σκασιαρχείο»), Αλεξάνδρα Νάκου (Υποψ. Διδάκτωρ) και την
Ελένη Μελιάδου (Med).
Η ημερίδα ξεκίνησε με μια αναφορά στο
έργο του Φρενέ και την βιωματικό εργαστήρι στην τεχνική των Μικρών βιβλίων (Νίκη Κοκκινοπλίτη)
Ο Σελεστέν Φρενέ (Célestin Freinet,
1896-1966) ήταν ο διακεκριμένος Γάλλος παιδαγωγός, μεταρρυθμιστής της
εκπαίδευσης, που στις αρχές του 20ού αιώνα, στη Γαλλία, οραματίστηκε ένα
σχολείο δημοκρατικό, ελεύθερο και ανοικτό, ένα σχολείο που να σέβεται και να
υπερασπίζει τα δικαιώματα του παιδιού.
Πίστευε βαθιά ότι ο κόσμος, που κατακλύζονταν από τη βία και τον πόλεμο, θα
μπορούσε να γίνει καλύτερος αν άλλαζε η εκπαίδευση των παιδιών. Οραματίστηκε
μια εκπαίδευση συνεργατική και ειρηνική.
Σ’αυτό το σχολείο τα παιδιά μαθαίνουν να συνεργάζονται, να κρίνουν, να
εκφράζονται και να επικοινωνούν πραγματικά!
Ο Σελεστέν Φρενέ άνοιξε νέους δρόμους στις παιδαγωγικές μεθόδους, παρατηρώντας
τα παιδιά, εστιάζοντας στα ενδιαφέροντάς τους, φέρνοντας τη δράση και την
ενέργεια της αυλής στην τάξη και την τάξη στην αυλή!!!
Ο νεωτεριστής παιδαγωγός εισήγαγε τότε τις Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση
(τυπογραφεία, κινηματογράφο, ραδιόφωνο) καθώς και την διασχολική αλληλογραφία.
Έτσι, από το 1920, έφερε ένα τυπογραφικό πιεστήριο στην τάξη του για να τυπώνει
τα κείμενα των παιδιών, εκδίδοντας έτσι τις πρώτες σχολικές εφημερίδες και τα
«Μικρά Βιβλία» των μαθητών του.
Οι μαθητές του Σελεστέν Φρενέ έγραφαν, εικονογραφούσαν και τύπωναν τα μικρά
τους βιβλιαράκια με τα οποία μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα, να διατυπώσουν
τις απόψεις τους για τα θέματα που τους απασχολούσαν. Έγραφαν για το σχολείο
τους, για την γειτονιά τους, για τους ανθρώπους, έκαναν έρευνες για τη φύση,
για τα ζώα και για ό,τι άλλο τους ενδιέφερε, έφτιαχναν τα κείμενά τους και τα
δημοσίευαν!!!
Το σημαντικότερο, όμως που εισήγαγε ο δάσκαλος, ήταν η αλληλογραφία στην
εκπαίδευση. Με συνεργάτες παιδαγωγούς σε όλο το κόσμο, τα παιδιά μπορούσαν να
έχουν φίλους σε διάφορα μέρη του κόσμου και να ανταλλάσσουν τα Μικρά τους
βιβλιαράκια.
Στην ημερίδα παρουσιάστηκε ο τρόπος
δημιουργίας μιας ιστορίας καθώς και η τεχνική διπλώματος των μικρών βιβλίων. ΟΙ
συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί δίπλωσαν τα Μικρά Βιβλία τους, γράψανε και
εικονογραφήσανε τις ιστορίες τους. Στο τέλος τις παρουσίασαν στην ομάδα.
Το «Μικρό Βιβλίο» εξακολουθεί μέχρι σήμερα να εμπνέει πολλούς δασκάλους σε
πολλά μέρη του κόσμου και, φυσικά, πάρα, μα πάρα πολλά παιδιά, που μέσα από
αυτήν τη δημιουργική εργασία συνεργάζονται, εκφράζονται και επικοινωνούν τις
ιδέες τους.
Στο δεύτερο μέρος οι Αλεξάνδρα Νάκου, Ελένη Μελιάδου
εμψύχωσαν το εργαστήρι: Η Δημοκρατία στην
τάξη.
Η άσκηση των
δημοκρατικών πρακτικών μέσα στην τάξη με καθημερινές αφορμές είναι αυτό που θα
βοηθήσει στην καθιέρωση μίας συλλογικής και δημοκρατικής αντίληψης δράσης. Το
βιωματικό εργαστήριο που οργανώσαμε και παρουσιάσαμε αφορούσε μία σειρά
δράσεων, όπως το συμβούλιο τάξης, οι εκλογές και οι ψηφοφορίες, η οπτικοποίηση των αιτημάτων στην τοπική αυτοδιοίκηση, η
εφαρμογή πρακτικών μέσα από τις εθνικές επετείους και βέβαια η σύνδεση των
άρθρων του συντάγματος με τα παιδαγωγικά κέντρα (γωνιές) του νηπιαγωγείου.
Με συναδέρφους από
νηπιαγωγεία της περιφέρειας του Πειραιά πειραματιστήκαμε με ρουτίνες και
τεχνικές που ενισχύουν τη φωνή των μαθητών.
Η εφαρμογή του
σεμιναρίου ξεκίνησε με τη διερεύνηση της επιθυμίας της συγκεκριμένης ομάδας για
το πώς θα διεξαχθεί το σεμινάριο. Πώς θα ξεκινήσουμε λοιπόν; Με ποια ενότητα;
Τι καλύτερο από ένα παιχνίδι με τη «μπουγάδα» των ενοτήτων, όπου οι συνάδερφοι
τοποθέτησαν με τα μανταλάκια τη σειρά που αποφάσισαν ως ομάδες.
Σταδιακά, το
εργαστήριο εμβάθυνε σε δραστηριότητες
που αφορούν:
Πως τα παιδιά να αποφασίζουν συλλογικά τη σειρά των
δραστηριοτήτων τους μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα
Πως να λειτουργούν ατομικά στο να εκφράσουν
τις προσωπικές τους επιθυμίες ώστε αυτές να διερευνηθούν αν αποτελούν κοινό
χώρο ώστε να δημιουργηθούν οι δεσμοί της ομάδας
Πώς να
επιχειρηματολογούν ώστε να βρουν συμμάχους που θα υποστηρίξουν την πρότασή τους
Πώς να
ανταποκρίνονται σε δραστηριότητες που έμπρακτα ζητείται ελεύθερα η γνώμη τους όπως
τι να μάθουν; Πώς να αλλάξει η τάξη τους; Τι να μετακινηθεί;
Πώς να
κοινοποιούν ένα αίτημα στην τοπική αυτοδιοίκηση και πώς να λαμβάνουν ενεργά
μέρος στη προώθηση αυτού του αιτήματος
Οι προτάσεις του εργαστηρίου
αυτού στόχο είχαν να οδηγήσουν τα παιδιά στη σταδιακή διαμόρφωση της έννοιας
της κοινότητας οδηγώντας στη μεταμόρφωση της τάξης από σύνολο ατόμων σε
κοινότητα προσώπων. Η σχολική κοινότητα αναπτύσσεται και αλληλεπιδρά με
συγκεκριμένα εργαλεία δημοκρατικού διαλόγου που τη βοηθούν να διεκδικεί και να
διαμορφώνει μία νέα συλλογική ταυτότητα.
Συνοψίζοντας, θα
λέγαμε πως η άποψη του Φρενέ πως αφού η αλυσίδα της συμπεριφοράς του παιδιού
εξακολουθεί να διαμορφώνεται αξίζει να προστεθεί και ο κρίκος της δημοκρατικής
συνείδησης, που θα επιτευχθεί με την επιλεγμένη μίμηση δημοκρατικών
διαδικασιών. (Freinet,1955)
Κάνοντας με τα παιδιά
διαδρομές στο κέντρο της Αθήνας
Χαράλαμπος Μπαλτάς
Με
τα παιδιά της β’ τάξης του 35ου Δημοτικού Σχολείου Εξαρχείων
συνεχίσαμε μετά τις γάτο – διαδρομές τα συλλογικά, τα ατομικά και τα
διαφοροποιημένα πλάνα εργασίας: τις συνελεύσεις μας (συμβούλιο τάξης, συνέλευση
των ζώων), την αρχιτεκτονική (διαμόρφωση των εισόδων του σχολείου, εργαστήρια),
τον κήπο (φυτέματα, κομπόστ, υπαίθρια τάξη), τα μαθηματικά (περίμετρος,
αποδείξεις, κατάλογοι Σούπερ Μάρκετ, προβλήματα 4 πράξεων), τη λογοτεχνία (δανειστική
βιβλιοθήκη τάξης, βιβλιοπωλεία, τραγούδια για το δρόμο), το τυπογραφείο
(ελεύθερα κείμενα, εθνικό τυπογραφείο, εφημερίδα), την αλληλογραφία (40ο
Δημοτικό, Μονοθέσιο Ιωαννίνων, γράμματα της Ρόζας, αινίγματα για τη Σφίγγα), το
συνεταιρισμό και τον γάτο τον Μέλβιλ που χάθηκε (και βρέθηκε). Ο Χανς Κρίστιαν
Άντερσεν είχε την τιμητική του με την προβολή της ταινίας «Ο νεαρός Άντερσεν»
(2005) του Ρούμλε Χάμερικ. Συγχαρητήρια και στο «Νεανικό Πλάνο» για τις ταινίες
που φέρνει! Σε ερωτήση πως τον φαντάζονταν, πριν την προβολή, τα παιδιά τον
θεωρούσαν πλούσιο, με ευτυχισμένα παιδικά χρόνια και με μεγάλες βιβλιοθήκες και
πολλά ποδήλατα. Η ταινία λειτούργησε ως κριτική και ταξική συνειδητοποίηση στον
τρόπο που βλέπουν τα παιδιά τον εαυτό τους στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου
τρόπου παραγωγής. Η φτώχεια και η δημιουργικότητα μπορούν να συσχετιστούν!
Εξάλλου
αυτό είναι και το διακύβευμα στην παιδαγωγική Freinet. Η καινούρια μας διαδρομή
αφορούσε στην δανειστική (και χαριστική) βιβλιοθήκη του Δικτύου για τα
Δικαιώματα του Παιδιού και το 54ο Δημοτικό Σχολείο στην Πλατεία
Βάθη. Θα ξεκινούσαμε με την κινητή βιβλιοθήκη μας (το καρότσι), θα
φανταζόμασταν άλλη μια φορά την πόρτα που θα γίνει βιβλιοθήκη στην είσοδο της
Σουλτάνη, θα παίζαμε με τις μεικτές ομάδες αγοριών και κοριτσιών ποδόσφαιρο
στην αυλή και θα προβάραμε τα τραγούδι μας στο κυπαρίσσι του σχολείου μας, το
σύμβολο της υπαίθριας διδασκαλίας. Κι αν προλαβαίναμε και στο Πολυτεχνείο πάλι
λίγη μπάλα. Η Σοφία Λιούλια, η τάξη υποδοχής για την συμπερίληψη που τόσο
θέλουμε στις εξόδους, όπως πάντα μαζί μας!
Κι
έτσι ξεκινήσαμε! Στο δρόμο μας είδαμε τον παλαιοβιβλιοπώλη μας κύριο Παναγιώτη
και τραγουδούσαμε τα τραγούδια της Αργυρώς Κοκορέλη, «Φλερτ» από το βιβλίο της
«Παιχνίδι με τα όνειρα» (2004), της Έλλης Αλεξίου («το σχολειό» από τη συλλογή
«Τραγουδώ και Χορεύω» (1983) με τη δασκάλα της μουσικής, την κυρία Μίνα) και του Φοίβου Δεληβοριά («Ένας ίσον κανένας»).
Μπήκαμε στο σπίτι της Σοφίας Βέμπο για να θυμηθούμε την περσινή μας έξοδο και
διασχίζαμε τους δρόμους για να βρεθούμε στο
Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο κι από εκεί στη βιβλιοθήκη του Δικτύου. Η
συνεργασία με το Δίκτυο κρατά από το 2010. Αλλά με τα παιδιά της β’ τάξης από
πέρυσι δανειζόμασταν βιβλία. Ο ταχυδρόμος μας ήταν ένας μαθητής της τάξης. Κι
ήρθε η ώρα για όλα τα παιδιά. Με τη διαδρομή τα παιδιά πια έχουν όλα κάρτες
μέλους για τον δανεισμό. Και τους χαρίστηκαν και βιβλία για τη βιβλιοθήκη τους!
Και μπορούν εξατομικευμένα με τη δράση μας να πηγαίνουν να δανείζονται βιβλία!
Η Φωτεινή μας υποδέχθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Μίλησε για το βιβλίο, τα
χαρακτηριστικά του, την ταξινόμησή του, την βιβλιοθηκονομία και το τι σημαίνει
να είσαι βιβλιοθηκάριος. Και τα παιδιά διάβασαν βιβλία και δικαιώματα
αδιαίρετα. Είχαμε ετοιμαστεί για την «Χαριστική
Βιβλιοθήκη» (Πατάκης 2018) των Αντώνη Παπαθεοδούλου και Δικαίου
Χατζηπλή. Ο τελευταίος μίλησε μαζί μας, με τις δυνατότητες της τεχνολογίας από
μακριά. Τι όμορφα που ζήσαμε τη συνομιλία μαζί του! Και η πορτοκαλάδα που έπεσε
πάνω στα δικαιώματα μας έκανε να πούμε «Τα δικαιώματα του παιδιού μυρίζουν
πορτοκάλι»!
Και
μετά ήρθε ο δάσκαλος ο Φώτης με τα παιδιά να μας πάνε στο σχολείο τους, στο 54ο
στην πλατεία Βάθη. Είχαμε συναντηθεί την ημέρα των Δικαιωμάτων του Παιδιού στο Υπουργείο
Πολιτισμού και στο Επιγραφικό Μουσείο κι είχαμε ξεναγήσει τα παιδιά στην κινητή
βιβλιοθήκη, το καρότσι μας με τα βιβλία της γειτονιάς. Κι είπαμε να συναντηθούμε
από κοντά. Κι ήρθε η φωτεινή μέρα!
Πήγαμε
στο σχολείο κι εκεί μας περίμενε και η άλλη δασκάλα, η Κατερίνα, μαζί με τα
παιδιά. Κι ανεβήκαμε στη σκηνή της τάξης, σ’ αυτό το χώρο που μυρίζει θέατρο.
Και τα παιδιά θεατρικά μας υποδέχθηκαν! Και μας μίλησαν για την κλιματική
αλλαγή που ετοιμάζουν ως δράση για ευαισθητοποίηση. Κι εμείς τους τραγουδήσαμε
και τους φέραμε ένα δώρο. Ήταν τα βιβλία της Αργυρώς Κοκορέλη που ήταν μαθήτρια
του σχολείου τους. Και κάναμε θέατρο το βιβλίο της «Η ζωή με τον πατέρα» (Κέδρος
1987). Τα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου, η Πάτρα, ο εξόριστος πατέρας, η Αθήνα
του 1949, ο δάσκαλος με την βέργα και η αγαπημένη δασκάλα που τελικά όμως
υποχρεωμένη ίσως, μίλησε εναντίον των πολιτικών πεποιθήσεων που είχε ο πατέρας
της. Η ήττα των κομουνιστών και η αναγέννηση του παρελθόντος με τα σύγχρονα
μάτια αυτών που ξαναδιαβάζονται μέσα από την ιστορία, όπως και των παιδιών οι
σκέψεις που ακούν παράξενα πράγματα για τον μπαμπά που απουσιάζει σήμερα από το
σπίτι δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα. Και χορέψαμε το τραγούδι των παιδιών του
Φώτη και της Κατερίνας που ετοίμασαν για την κλιματική αλλαγή. Και προτρέψαμε
το σχολείο να καλέσει την Αργυρώ μεγάλη πια – υπεύθυνη ως το 2010 στο παιδικό τμήμα
των Ελληνικών Γραμμάτων – να γνωρίσει
αυτά τα παιδιά και να μιλήσει για τα παιδικά της χρόνια στο σχολείο. Για να
γίνεις συγγραφέας, όπως ο Άντερσεν, δεν χρειάζεται να έχεις ευτυχισμένα παιδικά
χρόνια. Το αντίθετο!
Κι
από εκεί ξανά στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο, τον επαγγελματικό χώρο με τζάμια
ενός μπαμπά – παιδιού της τάξης και μετά στα μουσεία, αρχαιολογικό και
επιγραφικό. Στο αρχαιολογικό μουσείο, στον εξωτερικό χώρο, κάναμε το παιχνίδι των αινιγμάτων με την
Σφίγγα και τον Οιδίποδα. Η κυβέρνηση των παιδιών περνά κι αυτή μέσα από τη
Σφίγγα! Η Σοφία είχε ετοιμάσει την δουλειά και κάναμε ένα δρώμενο που οδήγησε
τα παιδιά να σκεφτούν την ιδανική πόλη τους με τα βαμμένα δέντρα και τις
πισίνες της. Και να σκεφτεί κανείς ότι στον μεσοπόλεμο λίγο πιο πάνω από εκεί
που ήμασταν, γωνία Λεωφόρου Αλεξάνδρας και Πατησίων, είχαμε πισίνες για τα
παιδιά που έμεναν στην πόλη το καλοκαίρι! Και υπαίθριο σχολείο στο Πεδίο του
Άρεως!
Κι
από εκεί στο επιγραφικά μουσείο να μας περιμένει η κυρία Γιάννα να μας βάλει
μέσα και να δούμε «Τα ίχνη της γραφής», μια μέρα ανοιχτή στην κοινότητα, μαζί
με την ταινία της Μαργαρίτας Μαντά, «Οι φύλακες του χρόνου» (2002). Μαζί της
είχαμε συνεργαστεί με το πρόγραμμα «Πνοές Ανέμων» τον Οκτώβριο του 2018 και με
την Μαργαρίτα με το «Σκασιαρχείο» για την Άλκη Ζέη πάλι τον Οκτώβριο του 2018!
Βγαίνοντας
από τον σκοτεινό θάλαμο του μουσείου το «Ακροπόλ» απέναντι έμοιαζε να είναι η
οπτασία που μας κυνηγούσε συνεχώς σ΄ όλη τη διαδρομή, για να φιλοξενήσει
προσεχώς την παιδική ηλικία. Και η Τοσίτσα να γίνει μια μεγάλη παιδική χαρά! Η
βεβήλωση του χώρου από τα παιδιά να λάβει χώρα στο κέντρο της Αθήνας και στο
Πεδίο του Άρεως με την (μελλοντική) βιβλιοθήκη του. Κι όλος ο Μάιος να είναι με
την πλανόδια βιβλιοθήκη του Δικτύου στο Πεδίο του Άρεως ο συμμετοχικός
σχεδιασμός των παιδιών για την διαδρομή τους στα δικαιώματα. Ο δρόμος για το
σχολείο ανοιχτός. Αργοπορημένοι. Όμως φτάνουμε. Αλλά αυτό είναι και το φετινό
μήνυμα της ΙΒΒΥ: διαβάζω σημαίνει πάω αργά. Μέρες περιπάτου του βιβλίου που
είναι στις 20/4 για μικρούς και μεγάλους! (Επ)ανάσταση ανοιξιάτικη,
πασχαλιάτικη, (πρώτο) μαγιάτικη, παντού!
Ο
Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων
και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο». babisbaltas1@gmail.com
Στη συνάντηση του δικτύου συνεργατικών σχολείων Φρενέ το Σάββατο 13/4/2019 στο Αρσάκειο, ο Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου και μέλος του δικτύου Ιγνάτιος Καράμηνας παρουσίασε τη ζωή και το έργο του Λέσβιου παιδαγωγού Μίλτου Κουντουρά (1889-1940), οι πρακτικές του οποίου συγγένευαν αρκετά με στοιχεία της παιδαγωγικής Φρενέ.
Ανάμεσα σε άλλα, οι συγκεντρώσεις της Πέμπτης (που εφάρμοζε ως Διευθυντής του Διδασκαλείου Θηλέων Θεσσαλονίκης) ενσάρκωναν μια έντονα δημοκρατική αντίληψη με συμμετοχή των μαθητριών στις αποφάσεις που αφορούσαν τη σχολική ζωή, ενώ η συστηματική εισαγωγή του θεάτρου με καθολική συμμετοχή των μαθητών στο γράψιμο, τη σκηνοθεσία και το ανέβασμα της παράστασης δείχνει την πίστη του στον παιδαγωγικό ρόλο της τέχνης, στη συνεργατικότητα και τη μαθητική δημιουργικότητα.
