Η Γαρυφαλιά Τεριζάκη είναι μια εκπαιδευτικός στο 1ο Νηπιαγωγείο, στους Γαργαλιάνους, στην Πελοπόννησο, εργάζεται περίπου είκοσι χρόνια, ανανεώνει τις τεχνικές της και επιμορφώνεται στην παιδαγωγική Freinet. Μου μίλησε για τις δράσεις της πλανόδιας χαριστικής βιβλιοθήκης που έχει με τα παιδιά και χάρηκα. Σκέφτηκα πως για τη μέρα του Άντερσεν είχαμε προγραμματίσει ενα τετραήμερο δράσεων με την ομάδα «Αρχιτεκτονικής και Παιδαγωγικής» που έχουμε δημιουργήσει με αρχιτεκτόνισσες και παιδαγωγούς στο κέντρο της Αθήνας. Όμως οι εξελίξεις μας ακύρωσαν προσωρινά. Η φετινή καμπάνια για το παιδικό κι εφηβικό βιβλίο τις 2 Απρίλη με το ibby γίνεται κι αυτή εξ αποστάσεως. Είναι ευκαιρία λοιπόν να γνωρίσουμε τη δουλειά αυτής της νηπιαγωγού που εργάζεται αθόρυβα σε μια πόλη. Μου γράφει λοιπόν ένα γράμμα και βλέπω σ’ αυτό τον σπινθήρα ενός πνεύματος που βάζει στο σχολείο τη ζωή:
«Παρακολουθώ το πιλοτικό της Τρίπολης και δηλώνω ενθουσιασμένη με τον Φρενέ. Από ένστικτο μάλλον, ακολουθώντας τα ενδιαφέροντα των παιδιών και μπαίνοντας στη θέση τους, εφάρμοζα τεχνικές Φρενέ χωρίς να ξέρω ότι είναι. Χάρηκα πολύ που το ανακάλυψα όμως και συνεχίζω πολύ συνειδητά πλέον. Ελπίζω πραγματικά να έχει ανταπόκριση η τροχήλατη βιβλιοθήκη. Και ως προς τις δωρεές βιβλίων και ως προς την ανταπόκρισή της στους συμπολίτες μου».
Μου γράφει πάλι:
«Σε μία από αυτές τις αναζητήσεις μου γνώρισα τον Φρενέ. Στην επιμόρφωση στην Τρίπολη άκουσα ότι ο Φρενέ ήταν δάσκαλος της πράξης και μετά της θεωρίας. Βρήκα τον εαυτό μου σ αυτή την φράση. Υπάρχει ο παιδαγωγικός στόχος φυσικά, πάντα, στη σκέψη, όμως η προσπάθεια για επίτευξή του γίνεται σε κάθε μαθητή με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τις ατομικές του εκπαιδευτικές ανάγκες Διαπίστωσα, λοιπόν, ότι τα μαθήματα στη φύση, η εφημερίδα, τα μικρά βιβλία, τα συμβούλια, η συνεργασία με τους γονείς και τους συναδέλφους, η δημιουργία κοινότητας (στην οποία συμμετέχουν γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί, βοηθητικό προσωπικό) και η εξατομίκευση των στόχων για τους μαθητές μας, είναι στην φιλοσοφία του Φρενέ. Ό,τι από ένστικτο υλοποιούσα τόσα χρόνια βρήκε την σωστή του θεωρητική βάση και μέσα μου έγινε ακόμα μία αποκάλυψη!»
Οι μετασχηματισμοί του εκπαιδευτικού γίνονται ενδοσχολικοί, κοινοτικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί μετασχηματισμοί. Αυτή η μετάβαση κρίνεται από την μετακίνηση των γραμμών. Ζούμε με τις ενοράσεις του πεδίου μας και ενώνουμε τις χειρονομίες μας με την αλλαγή του φαντασιακού. Να πως γίνεται αυτό με τα λόγια της:
«Αφουγκράζομαι τα ενδιαφέροντα των μαθητών και τα ακολουθώ. Τα θέματα που προσεγγίζουμε βγαίνουν από τα ίδια τα παιδιά και συνήθως, πια, από το μαθητικό μας συμβούλιο. Τώρα πια το συμβούλιό μας γίνεται σύμφωνα με τις τεχνικές του Φρενέ. Παλιότερα γινόταν πιο ελεύθερα, χωρίς τους ρόλους (υπεύθυνο λόγου, αντικείμενο λόγου, πρόεδρο, χρονοφύλακα). Αυτό όμως που ήταν ίδιο ήταν η αντιμετώπιση των μαθητών από την πλευρά μου σαν ίσοι προς ίσο. Η δική τους ψήφος είχε την ίδια βαρύτητα με τη δική μου Στο συμβούλιό μας αποφασίζουμε για τις γιορτές, τις εκδρομές και για άλλα θέματα που απασχολούν τα παιδιά. Ακόμα και για κατασκευές ζητάω την γνώμη τους και προτείνουν».
Η καθημερινότητα είναι αυτό που ονομάζεται απαξιωτικά ρουτίνα, αλλά στην παιδαγωγική μας είναι το άπιαστο όνειρο, να επιτελούμε με απρόσκοπτο τρόπο τις εναλλαγές από την προσωπική στάση στη δημοκρατία και την (συν)εργασία. Να τι μου γράφει:
«Στις πρωινές ώρες στο νηπιαγωγείο, οι ‘αυθόρμητες δραστηριότητες’ είναι πολύτιμες για τα παιδιά. Όταν έρχεται εκείνη η μαγική στιγμή που δεν ακούγεται τίποτα -τόσο ωραία παίζουν, επικοινωνούν, μαθαίνουν το ένα από το άλλο- δεν διακόπτω το παιχνίδι τους, αλλά αντίθετα, δίνω κι άλλο λίγο χρόνο για να συγκεντρωθούμε στον κύκλο και να φτιάξουμε το πλάνο ημέρας. Ο κύκλος! Έχουμε πραγματικά έναν κύκλο στην τάξη αφού έχω κόψει το χαλί σ αυτό το σχήμα. Πάντα σκεφτόμουν γιατί τις «παρεούλες» τις λέγαμε «κύκλους της συζήτησης», αφού μόνο κύκλοι δεν είναι! Διώξαμε και τα παγκάκια επίσης και καθόμαστε στο χαλί. Η θέση τους στον κύκλο είναι πολύ σημαντική για όλους. Οριοθετεί τον χώρο τους, σκέφτονται τον διπλανό τους και βλέπουν αυτόν που μιλάει κάθε φορά. Σ αυτό τον κύκλο λοιπόν γίνονται και τα συμβούλια. Τα παιδιά εκφράζονται ελεύθερα. Έχω εξασφαλίσει μια «πλούσια» γωνιά για κατασκευές. Πέρυσι την είχαμε ονομάσει «το εργαστήρι του Κύρου Γρανάζη». Τώρα τη λέμε «steamεργαστήρι φαντασίας» όπου οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους αληθινά εργαλεία, υλικά ζωγραφικής, υλικά για κατασκευές όπως σκουπίδια, κουμπιά, καλαμάκια κ.α. Έρχονται σε επαφή με την τεχνολογία (ρομποτική, τάμπλετ, livebooks, υπολογιστή, τηλε – συναντήσεις) και φυσικά με διάφορες μορφές τέχνης. Ο χώρος είναι ο τρίτος δάσκαλος, έλεγε ο Μαλαγκούτσι του Ρέτζιο».
Αλλά όλα δεν είναι τάξη. Το τρίπτυχο της παιδαγωγικής μας είναι τάξη – αυλή – κοινότητα. Και αγαπάμε αυτήν την έξοδο στην κοινότητα, περνώντας όρια και κατώφλια για να συναντήσουμε το δικαίωμα στο χώρο. Η Γαρυφαλιά τυπώνει εφημερίδες από το 2013 και βγαίνει στην κοινότητα.
«Με την πρώτη ευκαιρία αφήνουμε το σχολείο και πηγαίνουμε περίπατο και κάνουμε μάθημα στη φύση. Έχουν φέρει, άλλωστε, όλα τον εξοπλισμό τους στο σχολείο, γαλότσες, αδιάβροχα και ομπρέλες έτσι ώστε να μπορούμε να πηγαίνουμε και σε ήπια βροχερές μέρες. Σε κάποια από αυτά τα πολύ – αισθητηριακά μαθήματα τα παιδιά αντιλήφθηκαν τον ήχο και την ηχώ, παρατήρησαν τις πολλές αποχρώσεις του πράσινου και διαπίστωσαν ότι αν ρίξουμε μία πέτρα στο νερό δημιουργούνται ομόκεντροι κύκλοι. Φέτος ξεκινήσαμε αλληλογραφία και με ένα νηπιαγωγείο. Ζωγράφισαν και μου υπαγόρευσαν το γράμμα που τους στείλαμε. Ενθουσιάστηκαν που πήγαμε στο ταχυδρομείο! Οι περίπατοι αυτοί είναι αφορμές να μάθουν να κυκλοφορούν στην πόλη, να επικοινωνούν, να νοιάζονται για τον διπλανό τους, ακριβώς επειδή έχουν νόημα όλα αυτά, για τα ίδια. Έτσι είναι και με την πλανόδια βιβλιοθήκη».
Στην τάξη τους πήγε το Φεβρουάριο του 2020 και ο Βαγγέλης Βλαχάκης από την ομάδα του «Σκασιαρχείου» να κάνουν μια ταινία. Η νηπιαγωγός μας περιμένει να περάσει αυτή η δύσκολη περίοδος των κλειστών σχολείων για να βάλει πάλι μπροστά τη πλανόδια βιβλιοθήκη της. Γράφει γράμματα στα παιδιά του σχολείου της. Και ο Άντερσεν; τι θα έλεγε για όλα αυτά με το φετινό μήνυμα της ibby; Θα έλεγε πως πεινάμε για λέξεις. Πως όταν γράφονται οι λέξεις είναι σαν το κουκούλι από τις πεταλούδες. Περιμένουν να το αφήσουν και να πετάξουν μακριά από τους θάμνους που γεννήθηκαν.
Έτσι είναι και το «Σκασιαρχείο». Γεννήθηκε στους θάμνους. Τώρα πετά μέσα από τους εκπαιδευτικούς του. Κι εμείς πεινάμε να διαβάζουμε τέτοιες ιστορίες με θάμνους.
Μπάμπης Μπαλτάς
