►Του ΧΑΡΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*
(άρθρο στο 38ο ένθετο στην ΕΦΣΥΝ – Ιούνιος 2024


Συνεργατικές παιδαγωγικές – κάποιες διευκρινήσεις

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ΔΟΕ, ο γάλλος πανεπιστημιακός Συλβέν Κονάκ (Sylvain Connac), έδωσε στις 10 Μαρτίου μια διαδικτυακή διάλεξη για τις συνεργατικές παιδαγωγικές, ένα θέμα στο οποίο είναι ειδικός. Είχα αναλάβει την ευθύνη της απόδοσης στα ελληνικά της παρουσίασης που χρησιμοποίησε στην ομιλία του. Η διάλεξή του (προσβάσιμη από τον εξής σύνδεσμο: https://youtube.com/live/J4v1IuTkDdY?feature=share ) ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, τροφοδότησε γόνιμες συζητήσεις αλλά υπήρξε και πηγή παρανοήσεων και παρεξηγήσεων. Οι παρανοήσεις οφείλονται σε μεγάλο βαθμό και στην αντικειμενική δυσκολία της απόδοσης κάποιων όρων στα ελληνικά και της συνακόλουθης δυσχέρειας της ζωντανής παράλληλης μετάφρασης.

Θα αναφερθώ στους όρους αυτούς καθώς και σε κάποια σημεία της διάλεξης του Συλβέν Κονάκ που θεωρώ σημαντικά.

Κεντρικός άξονας της εισήγησής του είναι η διάκριση ανάμεσα σε collaboration και coopération. Στα ελληνικά μεταφράζουμε και τους δύο όρους ως «συνεργασία», μιλάμε για «συνεργατικές παιδαγωγικές». Εγώ κράτησα τον όρο «συνεργασία» για το coopération και απέδωσα το collaboration ως «εργασία από κοινού». Και οι δύο έννοιες έχουν θετικό πρόσημο στα ελληνικά. Το επιθυμητό, ωστόσο, έτσι όπως το εξέθεσε ο ομιλητής είναι η coopération, την οποία συναρτά με μια προοδευτική παιδαγωγική, και όχι η collaboration, που τη συναρτά με τον φιλελευθερισμό.

Γιατί; Ένα παράδειγμα θα βοηθήσει να καταλάβουμε την ουσία της διάκρισης. Ας πούμε ότι μια ομάδα τεσσάρων μαθητών έχει αναλάβει να ετοιμάσει μια μακέτα. Ποιος (πρέπει) να είναι ο στόχος αυτής της δραστηριότητας; Τι είναι το κύριο; Είναι το αποτέλεσμα, το τελικό «προϊόν», δηλαδή η μακέτα; Ή το τι ωφελήθηκε προσωπικά το κάθε παιδί, τι αποκόμισε, τι κέρδισε, τι έμαθε από την εργασία για την ετοιμασία της μακέτας; Στο πλαίσιο μιας «εργασίας από κοινού» (collaboration) o στόχος είναι η παραγωγή του έργου, το τελικό αποτέλεσμα, η κατασκευή της μακέτας. Στο πλαίσιο μιας αυθεντικής συνεργατικής εργασίας (coopération) ο στόχος είναι η προσωπική πρόοδος, το όφελος του κάθε μέλους της ομάδας, του κάθε παιδιού.

Είναι ένα θέμα που το φωτίζει πολύ καλά ο Φιλίπ Μεριέ στο βιβλίο του «Παιδαγωγική: από τους κοινούς τόπους στην έννοιες-κλειδιά» (εκδ. Εύμαρος). Το σχολείο δεν είναι βιοτεχνία, δεν είναι φάμπρικα, δεν επιδιώκουμε την αποτελεσματικότητα της παραγωγής. Ας μην ξεχνάμε ότι μαθαίνει κανείς να γράφει γράφοντας, να διαβάζει διαβάζοντας, να κάνει ποδήλατο ποδηλατώντας, να χρησιμοποιεί το πινέλο ζωγραφίζοντας. Αν ο στόχος είναι το τελικό προϊόν, ας πούμε η μακέτα, το παιδί που «δεν πιάνουν τα χέρια του» καλά θα κάνει να κάτσει στο πλάι, να μην καταστρέψει, ενδεχομένως, τα υλικά και να μην καθυστερεί την ομάδα. Μα τότε πώς θα μάθει να σχεδιάζει, να κόβει, να ζωγραφίζει; Και αυτό ισχύει για κάθε όψη αυτού που αποκαλούμε μάθηση. Πώς θα μάθει κανείς να μιλάει μπροστά σε κοινό αν δεν του δίνεται ο λόγος; Πώς θα μάθει να γράφει αν δεν έχει ευκαιρίες (και κίνητρο) να γράφει;

Επομένως, αυτό που ξέρουμε ως «παιδαγωγική του project» εμπεριέχει μια μεγάλη παγίδα, έναν μεγάλο σκόπελο: τον «φυσικό» καταμερισμό της εργασίας στην ομάδα των παιδιών με βάση τις υπάρχουσες ικανότητές τους, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος. Οι πιο καλές μαθήτριες/μαθητές θα αναλάβουν τα καθήκοντα υψηλότερου επιπέδου και οι υπόλοιπες τα χαμηλότερα καθήκοντα ή και τίποτα προκειμένου να μην παρεμποδίζουν την επίτευξη του στόχου, καθυστερώντας ή σπαταλώντας το υλικό ή ακόμη και ενοχλώντας την ομάδα.

Το σχολείο, ακριβώς γιατί δεν είναι φάμπρικα, είναι το πλαίσιο, ο τόπος και ο χρόνος, όπου μπορεί κανείς να δοκιμάσει, να εξερευνήσει, να αποτύχει, να κάνει λάθος, να προσπαθήσει καλύτερα, να εξασκηθεί, να προοδεύσει, να τα καταφέρει. Μετά, στον υπόλοιπο βίο, κανείς δεν σου προσφέρει αυτή την πολυτέλεια.

Νοηματικές δυσκολίες προέκυψαν και από τη χρήση των όρων concurrence – compétition (ανταγωνισμός, διαγωνισμός, συναγωνισμός) καθώς και groupe – équipe (ομάδα), που ο ομιλητής τους χρησιμοποιεί αντιστικτικά και μάλιστα κάνοντας τη διάκριση της «travail de groupe» και «travail en groupe» – εννοιολογικές διαφορές που χάνονται στα ελληνικά (τα απέδωσα στην παρουσίαση ως «ομαδική εργασία» και «εργασία σε ομάδα», αντίστοιχα).

Ως προς τον ανταγωνισμό ο Κονάκ επισήμανε ότι η αξιοποίησή του κατά περιορισμένο και ελεγχόμενο τρόπο μπορεί να αποτελέσει προωθητική δύναμη μέσα στην τάξη και να έχει θετικά αποτελέσματα για τη μάθηση των παιδιών. Η θέση αυτή ξένισε και αποτέλεσε πηγή σύγχυσης: πώς είναι δυνατόν στο πλαίσιο συνεργατικών παιδαγωγικών να μιλάμε για τα καλά του όποιου ανταγωνισμού; Και μάλιστα όταν όλος ο κοινωνικός περίγυρος διαπνέεται από την εγωιστική, ατομικιστική, ανταγωνιστική λογική που εκφράζεται συνοπτικά με το «ο θάνατός σου η ζωή μου»;

Ο Κονάκ το εξηγεί. Καταρχήν επισημαίνει τα μειονεκτήματα του ανταγωνισμού στις κοινωνικές σχέσεις. Ο ανταγωνισμός είναι εξαντλητικός, επικίνδυνος και παράγοντας αύξησης των ανισοτήτων ανάμεσα στα πρόσωπα. Οι νικητές ενθαρρύνονται και οι ηττημένοι, που αποτελούν την πλειοψηφία, αποθαρρύνονται.

Τι προσφέρει λοιπόν ο ανταγωνισμός μέσα στην τάξη; Όταν ο ανταγωνισμός αφορά ομάδες επιφέρει στο εσωτερικό της καθεμιάς μια ισχυρή συνοχή (για να κερδίσουμε τις αντίπαλες ομάδες), μια συνδυασμένη δράση, εμπιστοσύνη, αλληλοβοήθεια και αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των μελών της ομάδας. Αλλά και μεταξύ των ανταγωνιζόμενων ομάδων αναπτύσσεται μια σχέση που βασίζεται στη ρύθμιση της διαδικασίας (θέσπιση κανόνων), τη γνώση και το μοίρασμα των πληροφοριών («τίμιο παιχνίδι») την αμοιβαία εμπιστοσύνη – στοιχεία που οδηγούν στην οικοδόμηση μιας κοινής κουλτούρας. Υπό αυτό το πρίσμα ο ανταγωνισμός των ομάδων προσιδιάζει στην άμιλλα και δεν αποτελεί τον αντίθετο πόλο της συνεργασίας, που θα λέγαμε ότι είναι ο εγωισμός και ο ατομικισμός.

Ώστε, από τη μια ο ανταγωνισμός μπορεί να δημιουργήσει κίνητρο και προσπάθεια να ξεπεράσεις τον εαυτό σου και να γίνεις καλύτερος/καλύτερη και άρα ευνοεί τη μάθηση, αλλά από την άλλη μπορεί να ματαιώσει και να απογοητεύσει τα παιδιά που σπάνια γεύονται τη χαρά της νίκης και της επιτυχίας.

Και γι’ αυτό η χρήση του στην παιδαγωγική πρέπει να είναι περιορισμένη και ελεγχόμενη.

(Ποια είναι όμως η μεγάλη αξία των συνεργατικών παιδαγωγικών; Ποια είναι η προσφορά τους; Και ποια είναι τα κύρια εμπόδια στην εφαρμογή τους; Στα θέματα αυτά, με αφορμή τη διάλεξη του Συλβέν Κονάκ, θα επανέλθουμε).

*Δάσκαλος, μέλος του Σκασιαρχείου

Άρθρο στο 38ο ένθετο
της παιδαγωγικής ομάδας
«Το Σκασιαρχείο» που εκδίδεται στην
«Εφημερίδα των Συντακτών»
την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα.

Επικοινωνία με την Ομάδα μας
ή
αν θέλετε να εγγραφείτε στη λίστα της αλληλογραφίας μας
γράψτε μας στη διεύθυνση:

📩 skasiarxeio2014@gmail.com
☎️ Skasiarxeio Viber channel
📷 Instagram: Skasiarxeio.GR.FreinetMovement
🎬 youtube.com/c/ΠαιδαγωγικήΟμάδαΣκασιαρχείο
🗯 Δίκτυα συνεργατικών σχολείων με την παιδαγωγική Freinet | skasiarxeio.wordpress.com/diktya-sxoleiwn-freinet/
💡Πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμογής παιδαγωγικής Freinet | pilotikofreinet.weebly.com
✂️ Τεχνικές Freinet | efarmogesfreinet.weebly.com
📖 📚 Μικρά βιβλία | mikra-vivlia.weebly.com

📖 📚Mπορείτε να προμηθευτείτε
έναντι μιας μικρής οικονομικής ενίσχυσης στο Σκασιαρχείο
κάποιο από το βιβλία μας.📖 📚
skasiarxeio.wordpress.com/book-text-library/skasiarxeio-print-book-editions
✅Γίνετε κι εσείς μέλος του Σκασιαρχείου: bit.ly/2Q8ILRm