ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΑΝΤΕΣ – ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ-ΡΕΘΥΜΝΟ
Υπάρχει μια τριετής συνεργασία ανάμεσα στο σχολείο μας, το Πειραματικό Γυμνάσιο του Πανεπιστημίου Κρήτης/Ρέθυμνο και το Πειραματικό Λύκειο του Saint Nazaire/Γαλλία, στο πλαίσιο ανταλλαγής ιδεών και διερεύνησης μιας εναλλακτικής παιδαγωγικής φιλοσοφίας. Για την τρέχουσα σχολική χρονιά αποφασίσαμε να κάνουμε ένα κοινό project, σχετικά με τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, με βάση το ομότιτλο βιβλίο του Raoul Vaneigem. Συγκροτήθηκαν εκπαιδευτικές ομάδες σε κάθε σχολείο και δούλεψαν αυτόνομα. Τέλος Μαρτίου 2017 επισκεφτήκαμε το Saint Nazaire για στοχασμό και αλληλεπίδραση.
Το Πειραματικό Λύκειο του Saint Nazaire έχει καταστεί ιστορικό πρότυπο αυτοδιαχείρισης και παιδαγωγικής καινοτομίας. Ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου βασίστηκε στη βεβαιότητα ότι όλοι όσοι συμμετέχουν, τόσο δηλαδή τα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας όσο και οι μαθητές, έχουν αρκετή γνώση, θέληση και εμπιστοσύνη και μπορούν να οργανώσουν από κοινού ένα Λύκειο, που θα μπορεί να ανταποκρίνεται στη δική τους άποψη περί ελευθερίας (Cohn-Bendit, 2001).
Άρθρο 12: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να δημιουργεί και να δημιουργείται.
Βασικό στοιχείο της οργάνωσης του σχολείου είναι η εκπαιδευτική ομάδα. Κάθε μέλος της ομάδας προσδιορίζεται όχι με βάση την αρχική του θέση, αλλά τις επιλογές των δραστηριοτήτων και την κατανομή των ρόλων που υιοθετούνται για την καλύτερη λειτουργία του ιδρύματος. Η πρακτική συνεργατικού χαρακτήρα εξαλείφει την κλασική αντίληψη του διδάσκοντα γνώστη και μεταδότη των γνώσεων για χάρη των υποκειμένων που εμπλέκονται στις δραστηριότητες της ομάδας και διαμορφώνουν το δικό τους τρόπο ανακάλυψης και απόκτησης της γνώσης. (Cohn-Bendit, 2013).
Άρθρο 3: Κάθε ανθρώπινο ον έχει δικαίωμα στην ανεξαρτησία.
Κάθε μαθητής καλείται να ενταχθεί σε μια ομάδα συνειδητοποιώντας ότι συμφέρον του είναι να βρει τα μέσα που θα του επιτρέψουν να δώσει στο δικό του ατομικό σχέδιο τη δυναμική, που θα συμβάλλει και στο συλλογικό σχέδιο. Στο σχολείο διαχειρίζεται τις πρωτοβουλίες μια επιτροπή μεικτού χαρακτήρα, η οποία αποτελείται από καθηγητές και εθελοντές μαθητές, το Συμβούλιο του Ιδρύματος. (Closquinet et al, 2007).
Άρθρο 10.3: Κάθε ανθρώπινο ον έχει δικαίωμα στην αυθεντικότητα.
Λειτουργούν οι «ομάδες βάσης», οι οποίες περιλαμβάνουν τρεις διδάσκοντες και είκοσι περίπου μαθητές δημιουργώντας τα λεγόμενα «κύτταρα ζωής» του ιδρύματος. Μεγαλύτερη σημασία στο σχολείο αυτό δίνεται περισσότερο στην οργάνωση και τη λειτουργία του ιδρύματος παρά στην υιοθέτηση παιδαγωγικών τεχνικών και διδακτικών συνταγών. Πραγματοποιούνται εργαστήρια σε δεκαπενθήμερη βάση κατανεμημένα σε τρία τμήματα: Φύση-Ανθρωπιστικές Σπουδές-Γλώσσες, ενώ το απόγευμα προσφέρονται Όμιλοι δραστηριοτήτων. Όσοι επιθυμούν να δώσουν εξετάσεις για το Ακαδημαϊκό Απολυτήριο (bac) παρακολουθούν ειδικά εργαστήρια προετοιμασίας. Είναι αυτονόητο ότι σε αυτό το Σχολείο δεν υπάρχει Διευθυντής, ούτε Παιδαγωγικός Σύμβουλος. Οι καθηγητές είναι ισότιμα μέλη της εκπαιδευτικής ομάδας. Δεν έχουν λόγο ύπαρξης η βαθμολογία και τα απουσιολόγια.Δεν παρατηρείται ανταγωνισμός και βία, ούτε επιλεκτικές διαδικασίες.( Lycée Expérimental de Saint-Nazaire, 1985).
Άρθρο 19: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να θεμελιώσει την ποικιλία των επιθυμιών του πάνω στην πολλαπλότητα της ζωής.
Η ελευθερία των παιδιών αποκτά το νόημά της μέσα από τη θεσμική δύναμη που τους αναγνωρίζεται: το άτομο αναγνωρίζεται πριν από όλα ως υποκείμενο μέσα στο θεσμό, υποκείμενο του θεσμού. Ο μαθητής στο Saint-Nazaire μπορεί να αντιλαμβάνεται πού υπάρχει μέσα στο θεσμό και πώς εντάσσεται σε αυτόν. Με άλλα λόγια ο μαθητής βρίσκεται αντιμέτωπος με την οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου, η εκπαιδευτική ομάδα (η «ομάδα») θέτει σε εφαρμογή μια πολιτική και παιδαγωγική πειραματική διαδικασία (αυτοδιοίκηση και αυτονομία). Η εμπλοκή των παιδιών στη διαχείριση των σχολικών υποθέσεων σε καθημερινό επίπεδο αποτελεί έναν βασικό όρο λειτουργίας του σχεδίου αυτού που συμβάλλει στην εμπέδωση των κανόνων συνύπαρξης. Το να είναι οι μαθητές πρωταγωνιστές της ζωής του ιδρύματος αποτελεί, επίσης, μια ηθική και πολιτική αγωγή, συμβάλλει στη διαπαιδαγώγηση του πολίτη.
Άρθρο 25: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να περιπλανιέται, να χάνεται και να βρίσκει τον εαυτό του
Η βασικότερη παιδαγωγική αρχή είναι ο πειραματικός ψηλαφισμός, με την έννοια ότι το ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται στην «καλή απάντηση» του δασκάλου (του επαΐοντος) απέναντι στον μαθητή (που αγνοεί) αλλά σε μια κοινή επεξεργασία των απαντήσεων, σε μια κατασκευή της γνώσης. Παιδαγωγικό ενδιαφέρον έχει η μαθησιακή πορεία, η ανάδυση δυναμικής και όχι πάγιες παιδαγωγικές καταστάσεις. Λειτουργικός μοχλός η συναίνεση και κεντρικός στόχος η αυτονομία. Η αυτο-αξιολόγηση των μαθητών συζητείται στην ομάδα.
Άρθρο 17: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να νιώσει τις κινήσεις της στοργής που είναι συμφυείς με την κινητικότητα των παθών και τις ελευθερίες της αγάπης.
Ακολουθείται η κομβική αρχή της ευμενούς διάθεσης (bienveillance) στην επικοινωνία με τους νέους με συνιστώσες την εμπιστοσύνη,την ενσυναίσθηση, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη. Η αποδραματοποίηση και η απομυθοποίηση των αρνητικών εμπειριών καθώς και η έμφαση στις δεξιότητες του νέου είναι συνειδητές επιλογές.
Άρθρο 10.2: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να καλλιεργεί τη συνείδηση της ιδιαιτερότητάς του.
Λαμβάνεται υπόψη η προσωπική διαδρομή κάθε μαθητή και εφαρμόζεται εξατομικευμένη δράση που απαιτεί μεγάλη συνειδητότητα και προσπάθεια εκ μέρους της εκπαιδευτικής ομάδας. Στόχος είναι να διαμορφώνεται και να ευνοείται το ατομικό σχέδιο κάθε μαθητή, με την ενεργή συνεπικουρία όλων. Όσον αφορά στις αισθήσεις του, στη διάνοια και στη θέληση είναι απόλυτα μοναδικός. Τίποτα από ότι επιχειρείται δεν θα μπορούσε να υποβληθεί ούτε σε σύγκριση ούτε σε κρίση. Η απελευθέρωση της επιθυμίας και όχι η αναγκαιότητα, κάνει την ταυτότητα.
Παρουσιάσαμε και εμείς τις «χλωμές» καινοτομίες μας, κεράσαμε γλυκά και χορέψαμε ομαδικά παραδοσιακούς σκοπούς. Ακολούθησε γεύμα στο αυτοδιαχειριζόμενο εστιατόριο του σχολείου. Τα μέλη της ομάδας μαγείρεψαν και σέρβιραν. Μαζί μας έφαγαν φιλοξενούμενα παιδιά από τη Συρία. Η συζήτηση οδηγήθηκε στο προσφυγικό ζήτημα.
Άρθρο 7: Κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα να μετακινείται όπου και όπως νομίζει.
Ως σχολείο της συμπερίληψης ήταν αδιανόητο να μη δράσουν για την ενσωμάτωση των προσφύγων και την εκπαίδευσή τους. Μια αποστολή εκπαιδευτικών και μαθητών του Λυκείου είχε επισκεφτεί πριν ένα χρόνο τις αυτοδιαχειριζόμενες δομές φιλοξενίας προσφύγων στο κέντρο της Αθήνας, έκανε έρευνα αναγκών και στη συνέχεια αναζήτησαν τρόπους συγκέντρωσης και αποστολής βοήθειας.
Άρθρο 41: Κάθε ανθρώπινο ον έχει δικαίωμα στις ελευθερίες του ονείρου και της φαντασίας.
Μια μαθησιακή κοινότητα σε αναζήτηση της συλλογικής ουτοπίας ανακαλύπτει τους δρόμους που έρχονται από το μέλλον. Η αίσθηση της δυνατότητας συγκρότησης άπειρων δημιουργιών συμπλέει με τη λογική της ελευθερίας και της αυτοπραγμάτωσης.
« Το φαντασιακό και το όνειρο αποτελούν το χωνευτήρι όπου η υποκειμενική πραγματικότητα επιχειρεί να σφυρηλατήσει μυστικά την πραγματικότητα του κόσμου» (Vaneigem, 2007).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Closquinet, J.-P., Morice, F., Bernard, R.(2007). Chronique ordinaire d΄un lycée différent. Paris:Harmattan.
Cohn-Bendit, G. (2001). L’École doit éduquer à la désobéissance : le lycée expérimental de Saint-Nazaire. Paris :Harmattan.
Cohn-Bendit G. (2013). Pour une autre Ecole. Repenser l’education, vite !.Paris: Editions Autrement.
Freinet, C. (1977). Το σχολείο του λαού (Κ. Δεναξά-Βενιεράτου, μτφ.). Αθήνα: Οδυσσέας. (Το πρωτότυπο δημοσιεύτηκε το 1946).
Καρακατσάνη Δ. (2001) «Η μετάβαση από το κίνημα Freinet στη Θεσμική Παιδαγωγική», ηλεκτρονικό περιοδικό Virtual School, 4, 1-6.
Lycée Expérimental de Saint-Nazaire. Hochraich, D. (επιμ.).(1985). Création ou récréation. Paris:Syros.
Maury L. (1998). Freinet et la pédagogie. Paris : PUF .
Τα άρθρα αναφέρονται στο βιβλίο του Raoul Vaneigem (2007). Γενική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρωπίνου όντος. Αθήνα: Εκδόσεις Βάνιας.
Παιδαγωγική Ομάδα "Το Σκασιαρχείο" 