Από την πρώτη φωλιά στον πλάτανο του 35ου Δημοτικού Σχολείου με τις καρακάξες έχουν περάσει περίπου δέκα χρόνια. Τότε ο Γιάννης που τις εντοπίζει, μαζί με την δασκάλα του, μας έδωσε ένα κείμενο για την εφημερίδα μας, «Οι φιλίες των παιδιών» (τχ. 2, 2009). Όταν πια οι καρακάξες μετακομίζουν από το φυλλοβόλο και υδρόφιλο δέντρο στο αειθαλές κυπαρίσσι είμαστε έτοιμοι με τα παιδιά να δουλέψουμε εκτεταμένα και να εκδώσουμε το βιβλίο «Τα παιδιά – πουλιά των Εξαρχείων» (Αθήνα 2013).

Το βιβλίο γίνεται από τα ίδια τα παιδιά με τις τεχνικές Freinet (τυπογραφείο, αλληλογραφία, πλάνα εργασίας, βιβλιοθήκη, διαδρομές στην κοινότητα, αρχιτεκτονική, κήπος, υπαίθρια διδασκαλία). Η μεθοδολογία μας στηρίχθηκε στην ιδέα να κάνουμε μια μεγάλη προεργασία (ήχοι πουλιών, συνέλευση των πουλιών, ποίηση με πουλιά, παραγωγή ιστοριών, ταξίδια των πουλιών με χάρτες) πριν υποδεχθούμε στο σχολείο τη συγγραφέα των Εξαρχείων Λενέτα Στράνη, με το βιβλίο της «Το ξενοπούλι κι ο συνορίτης ποταμός» (2012). Τα παιδιά δίνουν ραπόρτο στη συγγραφέα από τις εξόδους μας στην κοινότητα, ως παιδιά – πουλιά και η συγγραφέας μετατρέπει ένα πολυφωνικό κείμενο των παιδιών σε μονοφωνικό, διατηρώντας την πιστότητα και την αλήθεια των παιδιών από τις διαδρομές στην πόλη.  

Από τότε τα πουλιά μπήκαν στη ζωή του σχολείου. Το να δημιουργείς όρους να μπει η ζωή στο σχολείο είναι το κύριο αίτημα της παιδαγωγικής Freinet και συνάδει με την «Μελέτη Περιβάλλοντος» που έχουμε στο πρόγραμμα της δημόσιας εκπαίδευσης. Η ελληνική ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας βρίθει από πουλιά και η πρώτη λογοτεχνία για τα παιδιά είναι ποιήματα από τον κόσμο των πουλιών με όλες τις μεταμορφώσεις τους (κόκορας, αηδόνι, παπαγάλος, πέρδικα, σπουργίτης, χελιδόνι, αετόπουλα, γερακίνες, κότες, κούκος, κουκουβάγια, γκιώνης, δρυοκολάπτης, καρδερίνα, κότσυφας, περιστέρι, καρακάξα, κα.). Όμως τα τελευταία ο κόσμος των πουλιών όπως κι όλο το θέμα της φύσης τείνει να αντικατασταθεί από πολιτισμικές ισοδυναμίες και αναπληρώσεις από τον κόσμο της τέχνης.

Έτσι τα πουλιά εμφανίζονται στην σχολική μας εφημερίδα «Οι φιλίες των παιδιών» (τχ.6, 2013), στο (λογοκριμένο) αναγνωστικό «Οι φιλίες των παιδιών» (2014), στην «Παιδική Ελευθερία» (2017) και στην τελευταία μας έκδοση «Τ’ αετόπουλα» (2018). Τον Ιούνιο του 2018 επίσης με την αρχιτεκτονική πρωτοβουλία «Ταράτσες» στα Εξάρχεια τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να συνεργαστούν  με τους διοργανωτές και να έχουμε τη δική μας ταράτσα με ήχους των πουλιών, ποιήματα, ήχους από τον μουσικό μας τον Γιώργο και κίνηση και ομάδες από την εμψυχώτριά μας τη Βάσια.

Κι ερχόμαστε στον Οκτώβριο. Η β’ τάξη επιλέγεται για να συμμετέχει σ’ ένα φιλμ, με τη στήριξη της δημόσιας ελβετικής τηλεόρασης, με τίτλο «Αναζητώντας της Ευρώπη». Τα πουλιά και οι χάρτες θα είναι μια από τις ιδέες αυτής της αναζήτησης. Κι όπως γράφει η Φανή, βοηθός του σκηνοθέτη Vadim, «πρόκειται για μια σπονδυλωτή ταινία – έρευνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, κατά την οποία ο σκηνοθέτης ταξιδεύει σε τόπους με μεγάλη ιστορική σημασία και διερευνά πώς το παρελθόν διαμόρφωσε και διαμορφώνει την ευρωπαϊκή συνείδηση. Γι’ αυτό το σκοπό, επισκέπτεται διάφορα σημεία της Ευρώπης από το Βορρά ως το Νότο (Νορβηγία, Βέλγιο, Πολωνία, Βοσνία κλπ.) και καταγράφει ιστορίες ανθρώπων που εργάζονται για να μεταμορφώσουν την κοινή (συχνά επώδυνη) ευρωπαϊκή ιστορία σε ειρηνική συνύπαρξη, παρούσα και μέλλουσα. Στη χώρα μας θα επισκεφθεί τις ανασκαφές του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης και θα αφουγκραστεί μια πόλη του κυκλαδο-μινωικού πολιτισμού, του πρώτου πολιτισμού υψηλών προδιαγραφών και αξιών ζωής. Θα περιηγηθεί στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς και της Ακρόπολης, εκεί όπου για πρώτη φορά στην Ιστορία, πολίτες συμμετείχαν στα κοινά και επινόησαν τη δημοκρατία. Θα κάνει μνεία στο μύθο της αρπαγής της Ευρώπης, μέσα από μουσειακά εκθέματα, αλλά και μέσα από τις θεατρικές πρόβες σχολικής τάξης της Ελβετίας, όπου τα παιδιά «ανεβάζουν» ένα έργο με θέμα το μύθο της Ευρώπης και του Δία. Ενδιαφέρεται πολύ να ανακαλύψει με ποιους τρόπους τα σημερινά παιδιά και οι αυριανοί Ευρωπαίοι πολίτες, εξοικειώνονται με την έννοια της Ευρώπης ως γεωγραφικής ηπείρου, αλλά και με την ιδέα του τι είναι «Ευρώπη». Θα ήθελε να κινηματογραφήσει μια σχολική ομάδα μικρών παιδιών στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια μαθήματος ή δράσης που σχετίζεται με την γεωγραφία και την Ευρώπη, ώστε να έρθει σε επαφή με την αυθεντική έκφραση και τη φαντασία των παιδιών καθώς ανακαλύπτουν αυτές τις έννοιες».

Αυτό που κάναμε ήταν να ξεκινήσουμε από την υπαίθρια τάξη και τα παιδιά ν’ αρχίσουν να κάνουν τους ήχους των πουλιών και ν’ ανοίγουν τα φτερά τους. Τι έκφραση κι αυτή που κινδυνεύομε να τη χάσουμε! Η δασκάλα τη μουσικής, η Ασημίνα, έδινε το ρυθμό. Το εργαστήριο με τα στένσιλ το ετοίμασε ο δάσκαλος των εικαστικών, ο Μιχάλης κι όλο τον συντονισμό τον είχε η δασκάλα της τάξης υποδοχής, η Σοφία. Και μετά τα παιδιά στην άλλη τάξη τα περίμεναν οι χάρτες και ο Καραγκιόζης. Η τάξη είναι διαιρεμένη σε τέσσερα μέρη: τυπογραφείο, χάρτες, βιβλιοθήκη, μπερντές, τραπεζαρίες! Στους χάρτες με φακούς στο σκοτάδι έκαναν φακό – ιστορίες που αφορούσαν τα ταξίδια των πουλιών. Και στον μπερντέ τα παιδιά έκαναν την Ευρώπη χελιδόνι που γύρευε να επιστρέψει στην Αφρική και την Ασία και ρωτούσε πως θα μπορούσε να βρει τον δρόμο του! Και από το άγχος ξεχάσαμε τη χορωδία τους, μ’ όλους τους ήχους να γίνονται διάλογοι συμφωνίας και διαφωνίας! Και για να θυμηθούμε την Κατερίνα, την κοινότητα και τη γειτονιά των Εξαρχείων, «Οι φίλοι μου είναι μαύρα πουλιά/ οι φίλες μου είναι σύρματα τεντωμένα». Αλλά και ο κοκκινολαίμης στο Λόφο του Στρέφη που πήγαινε στο παράθυρο της Λενέτας κι έγραψε αυτό το μοναδικό βιβλίο στην Ελλάδα της κρίσης, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού.


Χαράλαμπος Μπαλτάς